जसले मलाई पत्रकार बनाए

नरेश खपाङ्गीमगर

‘ए, ए, भाइ तिम्रो नाम के हो’ एकदिन चिफ रिपोर्टरको कक्षमा यसो मुन्टो घुसारेर दुईपन्ने हस्तलिखित समाचार छोड्नासाथ कसैको गहकिलो श्वरले बोलायो । ‘तिमी नरेश हो’ पहिलो प्रश्नको जवाफ दिन नपाउँदै अर्को प्रश्न बर्सियो । मैले धार्नीको टाउको हल्लाएर ‘हो’ भनेँ । ‘लु तिमीलाई प्रधानसम्पादकजीले भेट्न खोज्नुभाको छ’ उनले थपे । 

यतिञ्जेलमा बल्ल चिनेँ त्यसो भन्ने व्यक्ति गोरखापत्र दैनिकका त्यतिखेरका प्रमुख समाचारदाता किशोर केसी रहेछन् । जसले मलाई चिन्नुभन्दा अघि नै  करिब एक दर्जन बाइलाइन समाचार पास गर्दिसकेका थिए । व्यक्तिगतरुपमा मलाई गोरखापत्र संस्थानमा यतिबेलासम्म पनि कसैले चिन्दैनथे । कारण म दिनभरि पस्मिना कारखानामा काम गर्थेँ, साँझपख लुसुक्क गएर प्रमुख समाचारदाताको कक्षमा समाचार छोड्थेँ, फर्कन्थेँ । कोही भोलिपल्ट, कोही दुई दिन, तीन दिनपछि छापिन्थे । प्रमुख समाचारदाताले त्यतिबेलासम्म मलाई खोजेनन् वा मेरो समाचारमा पुर्नपुष्टि गर्नुपर्ने कुरा भेटेनन् ।

ड्ड

पत्रकारिता जीवन आरम्भका यी अग्रज केसीको गतसाता अमेरिकामा ५५ वर्षको उमेरमा क्यान्सर रोगका कारण निधन भयो । जसका कारण मलाई उनीसित बिताएका करिब आठ वर्षे सहकार्यमध्येका केही पल सम्झन बाध्य तुल्यायो ।  

ड्ड

पस्मिना कारखानामा छुट्टी भएकोले जेठ महिनाको एक शनिबार बिहान म दिउँसै गोरखापत्र पुगेको थिएँ । सगरमाथामा मानिसले पाइला टेकेको ५० वर्ष पुगेको वर्षगाँठ उल्लासका साथ मनाउन लागिएको थियो । उनै केसीले मलाई भने, ‘तिम्रो नाम पठाइदिन्छु, राम्ररी कभर गर है ।’ अघिल्लो वर्ष नेपाल पर्यटन बोर्डबाट ट्राभल राइटर अफ द इयर अवार्ड हात पारिसकेकोले पर्यटन क्षेत्रप्रति मेरो सरोकार छँदै थियो । त्यसमाथि स्वर्ण महोत्सव कभर गर्न पाउनु मेरो करियरमै स्वर्ण अवसर थियो । नाइँ भन्ने कुरै भएन । आप्mनो रुचिको क्षेत्र परेकाले बिहानदेखि बेलुकासम्म पाँच÷सात वटासम्म औपचारिक कार्यक्रम भ्याएर समाचार फाइल गर्ने अन्तिम विन्दूसम्म समाचार लेखिन्थ्यो । परिश्रमको स्वाद गुलियो । एकैदिनमा पहिलो पृष्ठमा तीनवटा र पत्रिकाभरिमा पाँचवटासम्म बाइलाइन समाचार छापिन्थे । कालम नापेर दिइने पारिश्रमिकभन्दा बाइलाइन बडो बहुमूल्य लाग्थे ।

सगरमाथा स्वर्ण महोत्सव सकिँदासम्म मेरो करियर निकै अघि बढिसकेको थियो । तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र र युवराज पारस, एडमण्ड हिलारी लगायतलाई त्यसै मेसोमा भेट्ने मौका मिल्यो । पत्रिकामा दिनहुँ नाम छापिँदा सिकारु समाचारदाताबाट मेरो प्रोफाइलले सिँढी उक्लिसकेको थियो । दुई साता लामो स्वर्ण महोत्सवभर प्रधानसम्पादकभन्दा मेरै नाम धेरै छापियो पत्रिकामा । अनि त प्रमुख समाचारदाताले भरोसा नगर्ने ठाउँ नै रहेन ।  

राजा ज्ञानेन्द्रको हातमा सत्ता आइसकेको बेला थियो त्यो । दरबारबाट बक्तब्य आउँथे । राजारानीको भ्रमण पनि भइरहन्थ्यो । गोरखापत्रका स्थायी पत्रकारहरु विभिन्न राजनीतिक विचारमा झुकाव राख्थे । झुकाव त हाम्रो पनि थियो । जागिर स्थायी भएका कारण प्रमुख समाचारदाता वा प्रधानसम्पादकको निर्देशन नमाने पनि उनीहरुको जागिर जान्नथ्यो । हामी प¥यौँ ज्यालादारी स्ट्रिञ्जर । छापिएको सामग्री नापेर पेट पाल्नपर्ने । तीन÷तीन महिनामा जागिरको म्याद तन्काउनुपर्ने । फेरि ‘कब रिपोर्टर’ भएकाले हामी करियरको भोको थियौँ । अनि त के चाहियो ? उनै प्रमुख समाचारदाता केसी दरबारबाट विज्ञप्ति आयो कि घर पुगिसकेको भए पनि फोन गरेर कार्यालय बोलाउँथे । बीच बाटोबाट त कति फर्काए कति । 

उनलाई विश्वस्त थिए, यसले लेख्यो भने हामीले हेरिरहन पर्दैन । भोलि तलमाथि पनि पर्दैन । किनभने २०६२÷६३ को आन्दोलन सफल नहुञ्जेल दरबारबाट आउने सूचना, राजपरिवारसित सम्बन्धित समाचारमा अतिकलि (प्राविधिक त्रुटी हुँदासमेत) तलबितल प¥यो भने पनि जागिरै जान्थ्यो । केसीको त्यही विश्वासका कारण कैयौँपटक तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रको स्थानीय भ्रमणहरुमा सरिक हुने मौका पनि मिल्यो । 

एकातिर राजाको शासन अर्कोतिर दलहरुको आन्दोलन । बीबीसी लगायत निजी मिडियाले राजाले भनेजस्तो साथ दिएका थिएनन् । तत्कालीन सरकारको नीति दलहरु र तिनलाई पुठ दिने मिडियाहरुलाई तारो बनाउने थियो । रेडियो नेपाल, रासस, नेपाल टेलिभिजन, गोरखापत्र सबैले सो नीतिको कार्यान्वयन गरेकै थिए । गोरखापत्रले जनबोली भन्ने स्तम्भ शुरु गरेको थियो । प्रधानसम्पादक र प्रमुख समाचारदाताको सीधा निगरानीमा हुने त्यो साप्ताहिक स्तम्भको जिम्मा मलाई नै दिइएको थियो । त्यसको मिसन थियो पाठकहरुबाट राजाको पक्षमा जनमत संकलन गरी प्रकाशन गर्नु । जनमत त के आउँथ्यो र ? प्रमुख समाचारदाता केसी काल्पनिक पाठकका नाममा हरेक साता तीनदेखि छ वटासम्म, म आपैmँ तीनदेखि छ वटासम्म पाठकपत्र लेख्थ्यौँ । बाँकी छिटफुट हुलाकबाट आउँथे । 

केसीको हस्तलेखन अन्यन्त सफा र प्रस्ट हुन्थ्यो । कहीँ केरमेट भयो भने त्यसमाथि सानो कागजको टुक्रा टाँसेर भए पनि सफा बनाउँथे । टाइपिस्टहरुले पनि उनको लेखाई मन पराउँथे । जनबोलीको सामग्री लिन उनी मलाई उनको घर नजिक झम्सिखेल बोलाउँथे । चौधरी ग्रुप नजिकै उनी गोजीमा सामग्री कोचेर आउँथे । मलाई दिन्थे र भन्थे, ‘कसैलाई पनि नदेखाउनु । भोलि तिमी हामीलाई अप्mठेरो पर्न सक्छ ।’ 

एकपटक काल्पनिक पात्र खडा गर्दा उनले रामकृष्ण मानन्धर, लाजिम्पाट राखेका रहेछन् । दल र राजाको आलोचना गर्ने मिडियाहरुलाई गाली गरिएको हुन्थ्यो प्रायः पत्रहरुमा । त्यो पत्र छापिएको दिन इमेज च्यानलका अध्यक्ष रामकृष्ण मानन्धरले फोन गरे, ‘जनबोलीमा छापिएको त्यो पत्र मैले लेखेको होइन’ भनेर । हामीले पनि ‘रामकृष्ण मानन्धर लाजिम्पाटमा त्यो मात्र छ र ?’ भन्ने तर्क ग¥यौँ । उनी परे लाजिम्पाटका रैथाने । उल्टो चुनौती पो दिए, ‘ल अर्को छ भने देखा’ भनेर । काल्पनिक पात्रका नाममा अड्डी लिनुभन्दा ‘त्यो रामकृष्ण म होइन’ भन्ने शीर्षकमा उनको भनाइ छापिदियौँ । 

सन् २००५ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र एउटा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा भाग लिन कतारको दोहा गए । सरकारी टोलीमा सामेल पत्रकारहरुमा केसी पनि थिए । त्यतिबेलासम्म गोरखापत्रमा सूचनाप्रविधि निकै अघि बढिसकेको थियो । तर केसी प्रविधिमा अभ्यस्त भइसकेका थिएनन् । उनी दोहाबाट दिनको तीन÷चार पटक मलाई फोन गर्थे । दिनभरि के के भयो ? राजाले को कोसित भेटे ? सम्बोधनमा के के भने ? बेलीबिस्तार लाउँथे । अनि म उनको बाइलाइनमा समाचार लेखिदिन्थेँ । कुनै कुनै समाचार त रेडियो र राससका लागि पनि पठाइदिन्थेँ ।

२०६१ मा खोज पत्रकारिता केन्द्र र नेपाल प्रेस इन्स्टिच्युटको खोज पत्रकारिता तालिम लिएपछि म रोल्पा, दाङ, बर्दिया, नेपालगञ्ज जस्ता द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्र पुगेँ । रोल्पामा माओवादीले सुराकीको आरोपमा खुट्टा पीठो बेलेजस्तो गरी बेलेका एक महिलाको समाचार गोरखापत्रमा छापियो । सरकारले माओवादीलाई आतंककारी घोषणा गरेको धेरै वर्ष बितिसकेको थियो । मिडियाहरुले ‘सरकारबाट आतंककारी घोषित’ भन्ने वाक्यांशको साटो आपैmँले आतंककारीको बिल्ला लगाइदिएर सामग्री छाप्थे । तर गोरखापत्रमा ती महिला बारेको समाचार माओवादीलाई आतंककारी नभनी छापिएको थियो । मैले पनि आतंककारी माओवादी लेखिनँ । मप्रति भरोसाका कारण उनले पनि थपेनन् । सायद कसैले थाहा पाए । नत्र दुवैलाई संकट आइपर्ने थियो । 

गोरखापत्रमा धेरै अघि प्रवेश गरेका केसी नेपाली खेलकुद पत्रकारिताका अग्रणीमध्ये पर्थे । प्रमुख समाचारदाताबाट केही महिना हटे भने उनको अर्को गन्तब्य त्यही खेलकुद ब्यूरो हुन्थ्यो । छक्कापञ्जा नगर्ने, इमानदार, हक्की थिए उनी । समाचारदाताले दुःख गरेर तयार पारेको समाचार हप्तौँसम्म नछापिँदा डेस्कमा गएर नछापिनुको कारण खोज्ने अग्रसरता आपैmँ लिन्थे । स्ट्रिञ्जरहरुको पारिश्रमिक ढिला हुँदा होस् वा म्याद थपिन विलम्व हुँदा उनको कुरा सुनुवाई नभए पनि उनी कार्यकारी अध्यक्षसमक्ष आपैmँ पुग्थे । 

नयाँ पत्रकारहरुलाई माया गर्ने उनको आदत थियो । उनीहरुलाई माया गरी–गरी सिकाउनुपर्छ, तिखार्नुपर्छ भन्ने मान्यता थियो । उनीहरुमाथि विश्वास गर्नुपर्छ र ठूला अवसर पनि दिनुपर्छ भन्ने उनको आदर्श थियो । अरु मानिसजस्तै उनको पनि केही अवगुणहरु नभएका होइनन् । छिटो विश्वास गर्ने र हक्कीपनको फाइदा गोरखापत्रकै केही खुराफातीले नलिएका होइनन् । 

पत्रकारिता वा जुकसुकै क्षेत्रमा कसै न कसैले प्लेटफर्म नदिई जतिसुकै क्षमतावान पनि अघि आउन सक्दैन । प्लेटफर्म नपाएकै कारण कैयौँ क्षमतावानहरु पत्रकारितामा लो प्रोफाइलमा अल्झिरहेको मैले नै लेखेको छु । र, यो पनि देखेको छु, प्लेटफर्म दिइएकैले औसत वा सामान्य क्षमताका पत्रकारहरु पनि अब्बल स्तरमा उक्लिएका छन् । उनले त्यसरी प्लेटफर्म नदिएका भए म आपैmँ पनि पस्मिना कारखानामा मात्र सीमित हुन्थेँ होला । जबकि गोरखापत्र समाचारदाता बनिसक्दा पनि मलाई पत्रकारिताबाट पेट पाल्न सकिन्छ भन्ने आत्मविश्वास नै थिएन । 

आठवर्षे संगतमा उनले मलाई पूर्णकालिन पत्रकार होइन उत्कृष्ट समाचारदाता पो बनाए । २०६२ सालमा थापेको उत्कृष्ट समाचारदाताको अवार्डको प्रमाणपत्र हेर्दा उनको सम्झना झल्झल्ती ताजा भएर आउँछ । 

स्वर्गीय केसीप्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जलि ।