Monday, October 17, 2022

मोटाउने मेरो रहर

नरेश खपाङ्गीमगर

सानोमा घरमा दुहुना नटुटे पनि ज्यान कहिल्यै लागेन । सधैँको सुकेनास लागेजस्तो । पिलन्धरे र फुकिढल । ६ र ७ वर्षको उमेरमा वर्षेनी घाउखटिराले ५÷६ महिना ढलाएपछि बाँच्नु नै ठूलो कुरा  भयो बाउआमाका लागि । खाइलाग्दो ज्यान भएन भन्ने चिन्ता त धेरै टाढाको कुरा । 

सानैमा पढेको राजकुमार हमालको प्रगतिशील सामान्य ज्ञानले दिमाग यसरी भुटिदिएको थियो कि खानु बाँच्नुको लागि हो । कुन मीठो, कुन मसिनो, कुन नमिठो भेदभाव नगर्नु । खाँदा खानेकुरा नपोखी खानु । खाना थपेर खेर नफाल्नु आदि आदि । करिब २० वर्षअघि ढुंगाको अक्षर बनेर मनमा खोपिएका यी वाचाहरुले कहिले पनि मीठो नमिठो खाना भेद गर्न दिएन । खानमा लोभी कहिल्यै बनाएन । 

बीस वर्ष पुग्दा मैले आफू दुब्लो भएको पहिलोपटक महसुस गरेँ । त्यो पनि शारीरिक दुर्बलता, अस्वस्थताका कारण होइन सामाजिक कारणबाट । मोटोघाटोलाई पालो कुरेर बसेकाहरुले पनि सजिलै पालो मिच्न दिने । कसैले ‘हामी घण्टौँदेखि कुरिरहेका छौँ लाइनमा बस भाइ’ नभन्ने । यमानको पेट हल्लाउँदै ठस्ठसी कन्दै आएपछि राजै आएजस्तो गरी छोडिदिने । बाटोमा हिँड्दा दुब्लो–पातलोको केही त्रुटी भइहाले ट्याक्सी ड्राइभरहरुले सातै लिने तर अलि ज्यान परेको रहेछ भने चुँ पनि बोल्न नसकी आफैँ बाटो तताउने । मालसामान किन्दा पसलेलाई दुईचार रुपियाँ घटाइदिनुस् भन्दा पनि ठाडै इन्कार गर्ने । खाइलाग्दा ज्यान भएकाहरुलाई भने ‘हुन्छ नि’ भन्दै दुईचार पैसा कम गर्दिहाल्ने । 

दुब्लोपन देखेर बेस्सरी हुरी बतास चल्यो भने साथीहरु खिसी गर्दै भन्थे, ‘गोजीमा ढुंगा हालेर हिँड है नत्र हावाले उडाउला ।’ गोरखा सैनिक आवाजमा काम गर्दा गोकर्ण भट्टजी थिए सहकर्मी । उनी पनि उस्तै सुइरे । म उनलाई पातलो ठान्थेँ । उनी त मलाई पो उनीभन्दा दुब्लो ठान्दा रहेछन् । एकदिन अर्का सहकर्मी प्रकाश रानालाई भनेछन्, ’नरेशजी त मभन्दा दुब्लो हुनुहुँदोरहेछ ।’

दुब्लोलाई यसरी हेपाइत गरेको थाहा पाउँदा म पाटनको चाकुपाटमा बस्थेँ । मेरो टोलमा किराना पसल चलाउँथे सिन्धुलीका देवकोटा दाजुभाइ । दाइ हेमन्त थिए दाउरे तर भाइ बद्रि थिए बेलुनजस्ता फुकेका । उधारो लगेकाहरुसित हेमन्तले पैसा मागे सधैँ आलटाल तर भाइ बद्रिले मागे भने केही न केही झरिहाल्ने । भाइ कुनै कुनै बेला मलाई भन्थे ‘मेरो दाइको पसल चलाउने जुक्ति नै छैन ।’ मलाई चाहिँ लाग्थ्यो ‘यो सबै तपाईको भीमकाय शरीरको कमाल हो बद्रि जी ।’

देवकोटा बन्धुहरुसितको दुब्लोमोटोको अनुभव यतिमै सकिँदैन । बद्रि त्यतिबेला ललितपुर मालपोतमा लेखन्दास थिए । उनी काम गर्ने कार्यालयका साहुजी थिए मकवानपुरका सीताराम दाहाल । सीताराम थिए मजस्तै लुइरे । दाह्री पालेका । लवाइमा पनि ल्याङफ्याङ । कुनै कागजपत्र तयार गर्दिएपछि जब ग्राहकलाई ‘हजुरको यति पैसा भयो’ भनेर सीताराम भन्थे प्राय ग्राहकहरु सय रुपियाँ घटाएर ‘यतिमा हुँदैन’ भन्दै बार्गेनिङ गर्ने । तर त्यही कामवापत जब गजधम्म परेका बद्रिले सय रुपियाँ बढाएर ‘यति दिनुस्न’ भनेपछि ग्राहकहरु खुरुखुरु पैसा दिइहाल्ने ।  

भाइको यस्तो व्यक्तित्व देखेर होला दाइ हेमन्तलाई पनि मोटाउने रहर चल्यो । कहाँ, कसले देखायो, एक पातो ट्याबलेट ल्याए । खाए । भोक लगाउने रहेछ । पाटनबाट साइकल चलाएर मरुहिटीको शाक्य प्रेसमा काममा पुग्दा सबैभन्दा पहिलो उनको काम हुने रहेछ खाजा खाने । ट्याब्लेट चुस्दै जाँदा दुईछाक भात र तीन खेप खाजा खाने भइसकेका थिए उनी । गाला पुक्क हुँदै गयो । पेट फुत्त निस्किँदै आयो । उनले मलाई पनि ट्याबलेट देखाउँदै भने ‘मलाई त काम गर्यो, तपाई पनि लिनुस् यो ।’

पाइन्ट किन्न जाँदा सबैभन्दा सानो कम्मर साइजको खोज्नपर्ने । त्यसमा पनि पेटीले बोराको मुख कसेजस्तो कम्मरमा कस्नुपर्ने । गाला खोबिल्टो परेर कुपोषण भएजस्तो । सोचेँ हृष्टपुष्ट फुकेका गाला । हुत्त बाहिर निस्किएको पेट । यदि त्यस्तो हुँदो हुँ त मलाई पनि ‘नरेश भाइको साटो नरेश सर’ कसो नभन्लान् । धेरै सोच्दै नसोची ‘ल्याउनुहोस् म पनि खान्छु’ भनेँ । करिब एक महिना सेवन गरेँ तर म त जस्ताको तस्तै । न भोकाउँछु, म मोटाउँछु । ‘लु मलाई काम गरेन’ भनेर छोडिदिएँ । 

मोटाउने भुत जागेको कसैले मलाई भनिदियो दिउँसो भात खाएर सुतेपछि मोटाउँछ । बिहानै उठेर भात पकायो । ९÷१० बजेतिर खायो । एक निन्द्रा सुत्यो । अनि काममा हिँड्यो । केही महिना यस्तै दैनिकी गुजारियो । तैपनि मोटाइएन । यो सुत्रले पनि मलाई साथ दिएन । 

‘हरेक साँझ बियर पियो भने मोटाउँछ । फलानो बियर पिउनु अघि सुसुपाल थियो ।’ कसैले सुनायो । प्रमाणित नै भइसकेको उपाय थाहा पाएपछि अब के को आइतबार कुर्नु ? त्यसै साँझदेखि लागियो बियर पानमा । आफू मात्र एक्लै कसरी धोक्नु लगियो नजिकका साथीहरु पनि । सकियो हरेक साँझ सय, हजार । मासिक बजेट सन्तुलनमा खरो उतारचढाव आयो तर ज्यानमा कुनै आएन फेरबदल ।

मोटाउन नसकेकोमा चिन्तित थिएँ । एकसाँझ घरबेटी दिदीले भनिन्–‘समय आएपछि पानी खाए पनि हावा खाए पनि मोटाउँछ । हेर, म पनि पहिले तिमीजस्तै दाउरे थिएँ ।’ 

अब म हर उपाय छोडेर त्यस समयको प्रतीक्षामा थिएँ । 

केही वर्षपछि पहिले लगाउने गरेका कपडाहरु साँघुरा लाग्न थाले । खान्की बढेजस्तो देखियो । आलुका परिकार मन पर्न थाले । ऐना हेर्दा गाला पुक्क हुँदै गएका देखिए । भुइँमा पलेटी कसेर बस्न गाह्रो हुँदै गयो । निहुरिएर केही सामान टिप्न असजिलो हुन थाल्यो । आफन्त, साथीभाइले भन्न थाले, ‘तँ त मोटाउन लागिस् ।’ अब खुशीको सीमा रहेन । 

महिना, वर्ष बिते । म सोलोडोलो हुँदै गएँ । छिटोछिटो कपडा फेर्न पर्ने भए । सुकुलमा केहीबेर पनि बस्न नसक्ने भएँ । बाटोमा, चोकमा, काममा, साथीभाइ, समकक्षी, अपरिचितहरुले गर्ने व्यबहारमा केही परिवर्तन आउँदै थियो । ‘मोटो शरीर रोगको घर’ भनेर कसैले सुनायो । अधिकांश मोटाघाटाहरु भित्रभित्रै मधुमेह, रक्तचाप अरु के के रोगले गाँजिएका भेटिए । हृदयाघात पनि तिनैमा बढी भएको देखियो । सिँढी चढ्दा पनि फ्याँफ्याँ भएका पाइन्थे । मोटरसाइल बिग्रिएर वा तेल सकिएर डो¥याउन पर्यो भने त तिनको हरिबिजोग नै हुन्थ्यो । यस्ता परिदृश्यले मेरो मोटाउने रहर मारिसकेको थियो । माथि उल्लेख गरिएका बद्रि देवकोटा पनि एकै रातको बिमारले बितिसकेका थिए । लाग्न थाल्यो मोटाएर रोगाउनु, अटेमटेस हुनुभन्दा त दुब्लै हुनु बेस । त्यसै दिनदेखि बहिनीलाई भान्सामा ‘अबदेखि मलाई बेलुका भात नपकाउनु’ भन्ने लेखेको चिर्कटो छोडेँ ।    

आखिर मानिसको मन नै त रहेछ । कहिले मोटाउन, कहिले दुब्लाउन मन लाग्ने । थाहा छैन समयले कुनबेला हाम्रो कस्तो फिगर डिमाण्ड गर्ने हो । 



जसले मलाई पत्रकार बनाए

नरेश खपाङ्गीमगर



‘ए, ए, भाइ तिम्रो नाम के हो’ एकदिन चिफ रिपोर्टरको कक्षमा यसो मुन्टो घुसारेर दुईपन्ने हस्तलिखित समाचार छोड्नासाथ कसैको गहकिलो श्वरले बोलायो । ‘तिमी नरेश हो’ पहिलो प्रश्नको जवाफ दिन नपाउँदै अर्को प्रश्न बर्सियो । मैले धार्नीको टाउको हल्लाएर ‘हो’ भनेँ । ‘लु तिमीलाई प्रधानसम्पादकजीले भेट्न खोज्नुभाको छ’ उनले थपे । 

यतिञ्जेलमा बल्ल चिनेँ त्यसो भन्ने व्यक्ति गोरखापत्र दैनिकका त्यतिखेरका प्रमुख समाचारदाता किशोर केसी रहेछन् । जसले मलाई चिन्नुभन्दा अघि नै  करिब एक दर्जन बाइलाइन समाचार पास गर्दिसकेका थिए । व्यक्तिगतरुपमा मलाई गोरखापत्र संस्थानमा यतिबेलासम्म पनि कसैले चिन्दैनथे । कारण म दिनभरि पस्मिना कारखानामा काम गर्थेँ, साँझपख लुसुक्क गएर प्रमुख समाचारदाताको कक्षमा समाचार छोड्थेँ, फर्कन्थेँ । कोही भोलिपल्ट, कोही दुई दिन, तीन दिनपछि छापिन्थे । प्रमुख समाचारदाताले त्यतिबेलासम्म मलाई खोजेनन् वा मेरो समाचारमा पुर्नपुष्टि गर्नुपर्ने कुरा भेटेनन् ।

ड्ड

पत्रकारिता जीवन आरम्भका यी अग्रज केसीको गतसाता अमेरिकामा ५५ वर्षको उमेरमा क्यान्सर रोगका कारण निधन भयो । जसका कारण मलाई उनीसित बिताएका करिब आठ वर्षे सहकार्यमध्येका केही पल सम्झन बाध्य तुल्यायो ।  

ड्ड

पस्मिना कारखानामा छुट्टी भएकोले जेठ महिनाको एक शनिबार बिहान म दिउँसै गोरखापत्र पुगेको थिएँ । सगरमाथामा मानिसले पाइला टेकेको ५० वर्ष पुगेको वर्षगाँठ उल्लासका साथ मनाउन लागिएको थियो । उनै केसीले मलाई भने, ‘तिम्रो नाम पठाइदिन्छु, राम्ररी कभर गर है ।’ अघिल्लो वर्ष नेपाल पर्यटन बोर्डबाट ट्राभल राइटर अफ द इयर अवार्ड हात पारिसकेकोले पर्यटन क्षेत्रप्रति मेरो सरोकार छँदै थियो । त्यसमाथि स्वर्ण महोत्सव कभर गर्न पाउनु मेरो करियरमै स्वर्ण अवसर थियो । नाइँ भन्ने कुरै भएन । आप्mनो रुचिको क्षेत्र परेकाले बिहानदेखि बेलुकासम्म पाँच÷सात वटासम्म औपचारिक कार्यक्रम भ्याएर समाचार फाइल गर्ने अन्तिम विन्दूसम्म समाचार लेखिन्थ्यो । परिश्रमको स्वाद गुलियो । एकैदिनमा पहिलो पृष्ठमा तीनवटा र पत्रिकाभरिमा पाँचवटासम्म बाइलाइन समाचार छापिन्थे । कालम नापेर दिइने पारिश्रमिकभन्दा बाइलाइन बडो बहुमूल्य लाग्थे ।

सगरमाथा स्वर्ण महोत्सव सकिँदासम्म मेरो करियर निकै अघि बढिसकेको थियो । तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र र युवराज पारस, एडमण्ड हिलारी लगायतलाई त्यसै मेसोमा भेट्ने मौका मिल्यो । पत्रिकामा दिनहुँ नाम छापिँदा सिकारु समाचारदाताबाट मेरो प्रोफाइलले सिँढी उक्लिसकेको थियो । दुई साता लामो स्वर्ण महोत्सवभर प्रधानसम्पादकभन्दा मेरै नाम धेरै छापियो पत्रिकामा । अनि त प्रमुख समाचारदाताले भरोसा नगर्ने ठाउँ नै रहेन ।  

राजा ज्ञानेन्द्रको हातमा सत्ता आइसकेको बेला थियो त्यो । दरबारबाट बक्तब्य आउँथे । राजारानीको भ्रमण पनि भइरहन्थ्यो । गोरखापत्रका स्थायी पत्रकारहरु विभिन्न राजनीतिक विचारमा झुकाव राख्थे । झुकाव त हाम्रो पनि थियो । जागिर स्थायी भएका कारण प्रमुख समाचारदाता वा प्रधानसम्पादकको निर्देशन नमाने पनि उनीहरुको जागिर जान्नथ्यो । हामी प¥यौँ ज्यालादारी स्ट्रिञ्जर । छापिएको सामग्री नापेर पेट पाल्नपर्ने । तीन÷तीन महिनामा जागिरको म्याद तन्काउनुपर्ने । फेरि ‘कब रिपोर्टर’ भएकाले हामी करियरको भोको थियौँ । अनि त के चाहियो ? उनै प्रमुख समाचारदाता केसी दरबारबाट विज्ञप्ति आयो कि घर पुगिसकेको भए पनि फोन गरेर कार्यालय बोलाउँथे । बीच बाटोबाट त कति फर्काए कति । 

उनलाई विश्वस्त थिए, यसले लेख्यो भने हामीले हेरिरहन पर्दैन । भोलि तलमाथि पनि पर्दैन । किनभने २०६२÷६३ को आन्दोलन सफल नहुञ्जेल दरबारबाट आउने सूचना, राजपरिवारसित सम्बन्धित समाचारमा अतिकलि (प्राविधिक त्रुटी हुँदासमेत) तलबितल प¥यो भने पनि जागिरै जान्थ्यो । केसीको त्यही विश्वासका कारण कैयौँपटक तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रको स्थानीय भ्रमणहरुमा सरिक हुने मौका पनि मिल्यो । 

एकातिर राजाको शासन अर्कोतिर दलहरुको आन्दोलन । बीबीसी लगायत निजी मिडियाले राजाले भनेजस्तो साथ दिएका थिएनन् । तत्कालीन सरकारको नीति दलहरु र तिनलाई पुठ दिने मिडियाहरुलाई तारो बनाउने थियो । रेडियो नेपाल, रासस, नेपाल टेलिभिजन, गोरखापत्र सबैले सो नीतिको कार्यान्वयन गरेकै थिए । गोरखापत्रले जनबोली भन्ने स्तम्भ शुरु गरेको थियो । प्रधानसम्पादक र प्रमुख समाचारदाताको सीधा निगरानीमा हुने त्यो साप्ताहिक स्तम्भको जिम्मा मलाई नै दिइएको थियो । त्यसको मिसन थियो पाठकहरुबाट राजाको पक्षमा जनमत संकलन गरी प्रकाशन गर्नु । जनमत त के आउँथ्यो र ? प्रमुख समाचारदाता केसी काल्पनिक पाठकका नाममा हरेक साता तीनदेखि छ वटासम्म, म आपैmँ तीनदेखि छ वटासम्म पाठकपत्र लेख्थ्यौँ । बाँकी छिटफुट हुलाकबाट आउँथे । 

केसीको हस्तलेखन अन्यन्त सफा र प्रस्ट हुन्थ्यो । कहीँ केरमेट भयो भने त्यसमाथि सानो कागजको टुक्रा टाँसेर भए पनि सफा बनाउँथे । टाइपिस्टहरुले पनि उनको लेखाई मन पराउँथे । जनबोलीको सामग्री लिन उनी मलाई उनको घर नजिक झम्सिखेल बोलाउँथे । चौधरी ग्रुप नजिकै उनी गोजीमा सामग्री कोचेर आउँथे । मलाई दिन्थे र भन्थे, ‘कसैलाई पनि नदेखाउनु । भोलि तिमी हामीलाई अप्mठेरो पर्न सक्छ ।’ 

एकपटक काल्पनिक पात्र खडा गर्दा उनले रामकृष्ण मानन्धर, लाजिम्पाट राखेका रहेछन् । दल र राजाको आलोचना गर्ने मिडियाहरुलाई गाली गरिएको हुन्थ्यो प्रायः पत्रहरुमा । त्यो पत्र छापिएको दिन इमेज च्यानलका अध्यक्ष रामकृष्ण मानन्धरले फोन गरे, ‘जनबोलीमा छापिएको त्यो पत्र मैले लेखेको होइन’ भनेर । हामीले पनि ‘रामकृष्ण मानन्धर लाजिम्पाटमा त्यो मात्र छ र ?’ भन्ने तर्क ग¥यौँ । उनी परे लाजिम्पाटका रैथाने । उल्टो चुनौती पो दिए, ‘ल अर्को छ भने देखा’ भनेर । काल्पनिक पात्रका नाममा अड्डी लिनुभन्दा ‘त्यो रामकृष्ण म होइन’ भन्ने शीर्षकमा उनको भनाइ छापिदियौँ । 

सन् २००५ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र एउटा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा भाग लिन कतारको दोहा गए । सरकारी टोलीमा सामेल पत्रकारहरुमा केसी पनि थिए । त्यतिबेलासम्म गोरखापत्रमा सूचनाप्रविधि निकै अघि बढिसकेको थियो । तर केसी प्रविधिमा अभ्यस्त भइसकेका थिएनन् । उनी दोहाबाट दिनको तीन÷चार पटक मलाई फोन गर्थे । दिनभरि के के भयो ? राजाले को कोसित भेटे ? सम्बोधनमा के के भने ? बेलीबिस्तार लाउँथे । अनि म उनको बाइलाइनमा समाचार लेखिदिन्थेँ । कुनै कुनै समाचार त रेडियो र राससका लागि पनि पठाइदिन्थेँ ।

२०६१ मा खोज पत्रकारिता केन्द्र र नेपाल प्रेस इन्स्टिच्युटको खोज पत्रकारिता तालिम लिएपछि म रोल्पा, दाङ, बर्दिया, नेपालगञ्ज जस्ता द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्र पुगेँ । रोल्पामा माओवादीले सुराकीको आरोपमा खुट्टा पीठो बेलेजस्तो गरी बेलेका एक महिलाको समाचार गोरखापत्रमा छापियो । सरकारले माओवादीलाई आतंककारी घोषणा गरेको धेरै वर्ष बितिसकेको थियो । मिडियाहरुले ‘सरकारबाट आतंककारी घोषित’ भन्ने वाक्यांशको साटो आपैmँले आतंककारीको बिल्ला लगाइदिएर सामग्री छाप्थे । तर गोरखापत्रमा ती महिला बारेको समाचार माओवादीलाई आतंककारी नभनी छापिएको थियो । मैले पनि आतंककारी माओवादी लेखिनँ । मप्रति भरोसाका कारण उनले पनि थपेनन् । सायद कसैले थाहा पाए । नत्र दुवैलाई संकट आइपर्ने थियो । 

गोरखापत्रमा धेरै अघि प्रवेश गरेका केसी नेपाली खेलकुद पत्रकारिताका अग्रणीमध्ये पर्थे । प्रमुख समाचारदाताबाट केही महिना हटे भने उनको अर्को गन्तब्य त्यही खेलकुद ब्यूरो हुन्थ्यो । छक्कापञ्जा नगर्ने, इमानदार, हक्की थिए उनी । समाचारदाताले दुःख गरेर तयार पारेको समाचार हप्तौँसम्म नछापिँदा डेस्कमा गएर नछापिनुको कारण खोज्ने अग्रसरता आपैmँ लिन्थे । स्ट्रिञ्जरहरुको पारिश्रमिक ढिला हुँदा होस् वा म्याद थपिन विलम्व हुँदा उनको कुरा सुनुवाई नभए पनि उनी कार्यकारी अध्यक्षसमक्ष आपैmँ पुग्थे । 

नयाँ पत्रकारहरुलाई माया गर्ने उनको आदत थियो । उनीहरुलाई माया गरी–गरी सिकाउनुपर्छ, तिखार्नुपर्छ भन्ने मान्यता थियो । उनीहरुमाथि विश्वास गर्नुपर्छ र ठूला अवसर पनि दिनुपर्छ भन्ने उनको आदर्श थियो । अरु मानिसजस्तै उनको पनि केही अवगुणहरु नभएका होइनन् । छिटो विश्वास गर्ने र हक्कीपनको फाइदा गोरखापत्रकै केही खुराफातीले नलिएका होइनन् । 

पत्रकारिता वा जुकसुकै क्षेत्रमा कसै न कसैले प्लेटफर्म नदिई जतिसुकै क्षमतावान पनि अघि आउन सक्दैन । प्लेटफर्म नपाएकै कारण कैयौँ क्षमतावानहरु पत्रकारितामा लो प्रोफाइलमा अल्झिरहेको मैले नै लेखेको छु । र, यो पनि देखेको छु, प्लेटफर्म दिइएकैले औसत वा सामान्य क्षमताका पत्रकारहरु पनि अब्बल स्तरमा उक्लिएका छन् । उनले त्यसरी प्लेटफर्म नदिएका भए म आपैmँ पनि पस्मिना कारखानामा मात्र सीमित हुन्थेँ होला । जबकि गोरखापत्र समाचारदाता बनिसक्दा पनि मलाई पत्रकारिताबाट पेट पाल्न सकिन्छ भन्ने आत्मविश्वास नै थिएन । 

आठवर्षे संगतमा उनले मलाई पूर्णकालिन पत्रकार होइन उत्कृष्ट समाचारदाता पो बनाए । २०६२ सालमा थापेको उत्कृष्ट समाचारदाताको अवार्डको प्रमाणपत्र हेर्दा उनको सम्झना झल्झल्ती ताजा भएर आउँछ । 

स्वर्गीय केसीप्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जलि ।           

  


‘तपाईको घर कहाँ ?’

संस्मरण 

नरेश खपाङ्गीमगर

‘तपाईको घर कहाँ ?’ 

आज पनि उही प्रश्न सोधियो । 

सामान्यतः नेपालीहरुबीच सर्वाधिक सोधिने प्रश्न हो यो । विद्वानदेखि निरक्षरसम्म, प्रवुद्धदेखि साधारणसम्म, अमिरदेखि कंगालसम्म राखिने यो प्रश्नको जवाफ असजिलो र अफ्ठेरो भने छैन । तथापि अति सामान्य यस प्रश्नले मलाई भने असजिलो बनाइरहेको छ । 

‘मगर’ भन्नासाथ धेरैले सोध्दै नसोधी मलाई पश्चिम नेपालको ठान्छन् । मगरहरुको बाक्लो बसोबास त्यतातिर रहेकाले यस्तो अनुमान लगाउनु निश्चय नै अनुचित होइन । तर धेरैको यस्तो अनुमानविपरीत नेपालको सबैभन्दा पूर्वमा रहेको ताप्लेजुङ जिल्लाको हाङपाङ गाविस वडा नम्बर ८ स्थित मिचिरिङ गाउँमा मेरो जन्म भएको थियो । लिम्बु जातिको आधिक्य रहेको त्यस जिल्ला र गाउँमा मेरा पिता पुर्खा कसरी, कहाँबाट पुगे भन्ने तथ्य अहिलेसम्म रहस्यकै गर्भमा छ । धेरैले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणको फौजमा सम्मिलित भएर गएको अनुमान लगाउँछन् तर त्यसलाई पुष्टि गर्ने आधारहरु भने भेट्न सकेको छैन । पश्चिम नेपालमा पाइने मगरहरुको उपथरहरुसित हाम्रो थर मिल्दैन । त्यसैले सबै शाखा सन्तान नै कतै बिऊ समेत नराखेर पृथ्वीनारायण शाहले हाम्रा पुर्खालाई पूर्व विस्तार गर्न पठाए होलान् भन्ने मेरो लाटो बुझाइले मान्दैन । 

म १३ वर्षको हुँदा अवसरको खोजीमा हाम्रो परिवार झापा बसाइँ सर्यो । नयाँ बसाइ भयो सुरुङ्गा गाविस वडा नम्बर ७ मा । कसैले तुल्सीबारी भन्थे । कसैले बेनुबाजा । खासमा त्यो तुल्सीबारी थियो कि बेनुबाजा मलाई अहिले पनि यकिन छैन । किनभने त्यसको कुनै साँधसिमाना तोकिएको थिएन । जसले जे भने पनि हुने । बसाइ सुरुङ्गा भए पनि पढाइ थियो शिवगंज गाविसमा पर्ने लालपानी स्कुलमा । गाविस शिवगंज तर त्यही स्कुल भएको एउटा वडा मात्र माइखोला वारि पथ्र्यो । बाँकी आठवटा वडा माइखोला पारि । कक्षा ७ देखि एसएलसीसम्म चारवर्ष त्यहाँ बिताइयो । 

बचेराले प्वाँख पलाएपछि आफू हुर्केको गुँड छोडेर भुर्रर उडेझैँ त्यसपछि मेरो बसाइ शुरु भयो धेरै नेपाली युवाहरुको स्वप्नको शहर काठमाडौँमा । शुरुको एक वर्ष पूर्णकालिन श्रमिक त्यसपछि बिस्तारै औपचारिक अध्ययनतिर म जोडिएँ । कहिले कुलेश्वर, कहिले पाटन गरेर मेरा १२ वर्ष काठमाडौँ खाल्डोमा बिते । जतिबेला म काठमाडौँमा डेरा बस्थेँ त्यतिबेला काठमाडौँमा एक किसिमको अफवाह नै थियो झापालीलाई कोठा दिनुहुन्न भन्ने । किस्सा सुनिन्थ्यो–डेरामा बसेका झापालीले छोरी भगाएको, भाडा नतिरी भागेको, धाराको टुटीसमेत लिएर गएको आदि आदि । यसरी चलेको हावाले मलाई पनि सतर्क बनायो । कतै कोठा माग्दा ‘घर कहाँ’ भनेर सोधे भने कता भन्ने ? ‘झापा’ भन्दा कतै कोठा नपाउने पो हो कि ? मनमा यस्ता तर्कना आइरहन्थे तर मेरा तत्कालीन सहकर्मीहरु, आमा समानकी आपुला शाक्य र पुनम श्रेष्ठ दिदीले आफूले चिनेजानेका छिमेकीहरुकोमा कोठा देखाउन लगे । दुवै घरवालाले ‘घर कहाँ’ भनी सोधे मैले पनि नढाँटी ‘झापा’ भनेँ तर मेरोभन्दा आफ्ना छिमेकीको भर परेर होला दुवैले हुन्न भनेनन् । अन्ततः म पुनम श्रेष्ठले खोजिदिएको घरवेटी केशव महर्जनको घर पाटनमा बस्ने भएँ । 

झापाली भूतसितको पहिलो परीक्षा त पास भइयो । अब ‘सबै झापाली फटाहा हुन्न’ भनेर प्रमाणित गरेर देखाउनुपर्ने थियो । घरवेटीका दुई किशोरी छोरी थिए । कतै उनीहरुसित नाम पो जोडिएला कि भनेर बहुत चनाखो हुनुपर्ने भो । आफैँभित्रको भूतले मलाई यति अँठ्याएको रहेछ कि तीमध्ये जेठीसित त म करिब दुई वर्षसम्म एक शब्द पनि बोलिनछु । कान्छीसित भने पसलमा कहिलेकाहीँ सामान किन्दा र कसैले फोन गर्यो भने बोलाउँदा बोल्थेँ । घरधनी असाध्यै भलादमी र लजालु । भाडा माग्न पनि डराएजस्ता । ‘दाइ पैसा चाहिएको छैन’ भनेर आफैँले सोध्नपर्ने । भाडा बुझाउन एकदिन ढिला हुँदा यमराजले जस्तो व्यवहार गर्ने अरु घरवेटीको तुलनामा उनलाई छिटोमा छ महिना, एक वर्ष, डेढवर्षमा भाडा बुझाउँथे । लाग्थ्यो झापाली फटाहा भन्ने उनले बिर्से । नौ वर्ष त्यहाँ बसेर भाइबहिनीलाई त्यो कोठा जिम्मा लाएर म युके आएँ । 

पाटनमा रहँदा नै कम्प्युटर सिक्न पाटनढोकामा कम्प्युटर सेक्सनमा गइयो । त्यहाँ पनि उही प्रश्न आयो । घर कहाँ ? कृतिम आवाज निकालेजस्तो गरेर मीठो बोल्ने सुरेन्द्र पोखरेल थिए प्रशिक्षक । उनी भन्थे, ‘नरेशजी तपाईजस्तो सोझो झापाली मैले अहिलेसम्म देखेको थिएन’ । उनको आवाज बनावटी लागे पनि मेरो व्यवहार बनावटी थिएन । मैले सोझो ठहरिनका लागि यहाँ कुनै अभिनय गरेको थिइनँ । 

करिब एकदशक काठमाडौँमा पत्रकारितामा सक्रिय रहँदा पेशा नै यस्तो कि दिनहुँ नयाँ–नयाँ मान्छे भेट भइरहने । फेरि जिज्ञासा उही दोहोरिन्थ्यो । घर कहाँ ? मैले त्यतिबेलासम्म मनमा सम्झना आलै भए पनि घर ताप्लेजुङ भन्न छोडिसकेको थिएँ किनभने मसित ताप्लेजुङको बालस्मरण मात्र बाँकी थियो । केही छिमेकी गाउँको खासगरी मेरो घर भएको क्षेत्र नम्बर २ तिरका गाउँहरुको, सदरमुकामको र मावली गाउँको नाम मात्र थाहा थियो । उता १ नम्बर क्षेत्रतिर त्यति थाहा थिएन । आफ्नै गाउँमा पनि हाम्रै वडातिर तल्लो गाउँको बारेमा मात्र थाहा थियो माथिल्लो गाउँतिर पुग्दा पनि पुगेको थिएन ।  

घर झापा भनेपछि पनि सुख नपाइने । ‘झापा कुन गाउँ ? कुन वडा ? मोहन मैनालीको घरभन्दा कता ? संगीतकार नारायण ओलीको घरबाट कति टाढा ?’एकपछि अर्को प्रश्न बर्सिन्थे । सुरुङ्गा घर भएपनि म जम्माजम्मी चार वर्ष बसेँहुँला त्यहाँ । मधेसमा वर्षेनी बसाइ सरेर मान्छे थपिइरहने । पोहोर साल खेत भएको ठाउँमा यो साल जाँदा घर बनिसक्ने । त्यस्तो द्रुत गतिमा परिवर्तन भइरहने ठाउँमा मैले काठमाडौँ बसेर कसको घर कति टाढा, कसको घर कता पर्छ भन्नसक्ने अवस्था नै थिएन । प्रश्नकर्ताको पूरा जवाफ फर्काउन नसक्दा कतिले त ढाँटेको पनि ठाने होलान् । मलाई आफैँलाई पनि मन भित्रभित्र उत्तर दिन नसकेकोमा हिनताबोध हुन्थ्यो । 

युके आएपछि पेशाले फेरि नेपाली समुदायमा बढी घुलमिल भइयो । भेट हुने कुराकानी हुने बिल्कुल नयाँ थिए यहाँ । त्यसैले सबैसित नयाँ परिचय हुनुपर्ने भयो । परिचयमा उही प्रश्न आउने भइहाल्यो घर कहाँ ? बाबा आमा झापा बस्ने भएपछि घर झापा भन्न त कर लागिहाल्यो । तर आफ्नो घर र बाबा आमाबाहेक अरु कोहीका बारेमा बताउन सक्ने हैसियत र ज्ञान छैन । त्यसभन्दा बढी आफ्नो जन्मथलोकै याद बढी आउने । घरखेत केही नभए पनि आफन्तहरु त्यतै भएकाले ताप्लेजुङ नै बढी आफ्नो जस्तो लाग्ने तर जहाँ वैध रुपमा मेरो घर छैन । 

युकेमा आफ्नै बुतामा सानो घर जोडे पनि मलाई कति पनि लाग्दैन कि यो मेरो घर हो । मैले युके नै मेरो घर हो, मेरो देश हो भने पनि यहाँका रैथानेले मेरो दाबी मान्ने छैनन् र मेरो पुस्तौपुस्ताले सामना गरिरहनुपर्ने छ उही प्रश्नको ‘कहाँ हो तिम्रो घर ?’ 

मेरो घर झापा भनुँ जसको बारेमा मलाई ज्ञान छैन । मेरो घर ताप्लेजुङ भनुँ जहाँको बारेमा मलाई धूपछायाँबाहेक केही सम्झना छैन । काठमाडौँ जहाँ मैले जीवनका अहिलेसम्मका सबैभन्दा धेरै समय चेतनशील अवधि गुजारेँ त्यहाँ मेरो घर छैन । युके भनुँ म भन्न सक्दिनँ र युकेले मलाई अपनाउँदैन । त्यसैले मैले आजकल सप्रसंग व्याख्या गर्दै भन्ने गरेको छु –मेरो जन्मघर ताप्लेजुङ, मेरो बाबाआमा झापामा बस्नुहुन्छ र म अहिले डार्टफोर्ड, केन्टमा बस्छु । 

भन्नलाई यति धेरै ठाउँको नाम लिए पनि ‘घर जहाँ हो त्यहाँ मन बस्छ’ लागू गर्ने हो भने मन बस्ने ठाउँमा घर छैन, न छ घर भएको ठाउँमा मन ।    

      

डार्टफोर्ट, केन्ट

 

Tuesday, October 1, 2013

त्यो ओलम्पिक, यो ओलम्पिक

साउनको ३ गते मैले घर छाडेँ । २०५३ साल थियो त्यो । एसएलसी त्यही सालको चैतमा दिनुपर्ने थियो । बाउआमाको कचकच एक कानले सुन्दै अर्को कानबाट फुस्स हावामा उडाइदिएँ । जीवनमा पहिलोपटक दुई साताको लागि घर छाड्दै थिएँ म । मनमा घर छाड्नुपर्दाको बिलौना थिएन । बरु थियो त एक भारी उत्साह । करिब १५ मिनेट हिँड्दा पुगिने साथी सुमन विमलीको घर मेरो बाँकी दुई हप्ताको बास बन्दै थियो । र, त्यसरी बास बस्नुको कारण थियो अमेरिकाको एटलान्टामा भोलिपल्ट सुरु हुँदै गरेको ग्रीष्मकालीन ओलम्पिक ।

त्यतिबेलासम्म हाम्रो गाउँ (सुरुङ्गा-७, बेनुबाजा) मा टेलिभिजन थिएनन् । सुमनकहाँ पनि भर्खरै आइपुगेको थियो । उनका बुबा बेनुप्रसाद विमली पुख्र्यौली खान्दानी थिए । हामी पढ्ने लालपानी माविको व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष पनि थिए उनी । श्यामश्वेत, दोस्रो हाते टिभी थियो क्यारे त्यो । १४ इञ्ची थियो त्यसको आकार । टिभी चलाउने अत्यावश्यक उर्जा पनि गाउँमा थिएन । १२ भोल्टको गह्रुँगो ब्याट्री साइकलको पछाडि सीटमा फाटेको ट्युबले टुइँक्याएर सुरुङ्गा बजार पुर्‍याउनुपथ्र्याे चार्ज गर्नको लागि । बाटाहरु फराक र ओभाना थिएनन् । वषर्ात्लेे हिलाम्मे पारेका बाटो कहिले पैनीभित्र पस्थ्यो त कहिले खेतको आलीमा निस्कन्थ्यो । यसरी ब्याट्री लैजाँदा र ल्याउँदा बडो सावधान हुनुपथ्र्यो । कथमकदाचित एसिड चुहियो भने लुगा भ्वाङ पारिहाल्थ्यो ।
ओलम्पिक नहेरी बस्नै नसक्ने खेलकुदका पागलप्रेमी थिएनौँ हामी । कक्षाभरिमा म सबैभन्दा फुच्चे थिएँ । मभन्दा एक अंगुल अग्लो भए पनि सुमनको पनि खेलकुदमा प्यार थिएन । हाम्रो खेल हुन्थ्यो बाघचाल, शतरञ्ज र लुँडो । स्कुलमा भएको एक मात्र शतरञ्ज र लुँडोको सेट जसको पहिले टिफिन हुन्थ्यो त्यसैले हात पारिहाल्थ्यो । शतरञ्ज र लुँडो नपाएको दिन कुनै सर्जाम नचाहिने आसपास र मसिना ढुंगाको गट्टी भेला पारी भुइँ कोरेर खेल्ने बाघचाल हाम्रो खेलकुद हुन्थ्यो । अपवादको कुरा बेग्लै, विद्यालयको वाषिर्क खेलकुदमा भलिबल टीमको जगेडा खेलाडी बनेर एकपल्ट पनि नेट नकटाई दोस्रो पुरस्कार पनि पाएको छु ।

तैपनि हामीले ओलम्पिक हेर्ने अठोट गर्‍यौँ । नेपालभन्दा ठीक विपरीत अमेरिकी समयलाई समात्दै रातभर जाग्राम बस्ने हिम्मत लियौँ । अमेरिकाको जोर्जिया राज्यको एटलाण्टामा भएको त्यो ओलम्पिकमा मुक्केबाज मोहम्मद अलिले ओलम्पिक दीप प्रज्वलित गरेका थिए । तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिण्टनले सेन्सेनियल ओलम्पिक स्टेडियममा ओलम्पिकको उद्घाटन गर्दा हामीलाई भब्य लागेका थियो । द सेलेब्रेसन अफ सेन्चुरी नारा बोकेको त्यो ओलम्पिकमा नेपालको राष्ट्रिय झण्डा बोकेर धावक टीकाबहादुर बोगटीले मार्चमास गरेको काँचको पर्दामा देख्दा हामी खुसीले आधारातमै चिच्याएका थियौँ ।

रातभरि टिभी हेर्ने, बिहानभरि सुत्ने निशाचार जस्तै थियो हाम्रो दैनन्दिनी । दिउँसो र बेलुका गाई, भैँसी, बाख्रालाई भुस्सा काट्ने, घाँस-पराल हालिदिने, खोले पकाइदिने, पगा लगाइदिने गथ्र्यौँ । बर्खे बिदा परेकाले स्कुल जानु परेको थिएन । तैपनि कुनै-कुनै बेला बिदाका लागि दिइएको गृहकार्य पनि गरी टोपल्थ्यौँ । पढाइमा सुमनभन्दा अलि जान्ने भएकाले सुमनका बाआमा पनि म आएकोमा खुसी नै देखिन्थे । शायद जान्ने साथीको सङ्गतले सुमनलाई फाइदा नै पुर्‍याउँछ भन्ने उहाँहरुलाई लागेको हुँदो हो । अफसोच, एसएलसीमा सुमनलाई सफलता हात परेन । दुई सातासम्म बस्दा सुमनका बाआमाले कुनै असजिलो मान्नु भएन । रातभर टिभीको अगाडि झुत्तिँदा पनि 'सुत् हे केटा हो' पनि भन्नु भएन । बर्खामास रुझ्दै ल्याएको ब्याट्री रातभर टिभी हेरेर सकिदिँदा पनि कत्ति पनि झर्को मान्नु भएन ।

ओलम्पिक सकिँदा हाम्रो निकैवटा कापी भरिएका थिए । कति देशका, कति खेलाडीले भाग लिएका थिए ? कुन कुन देशले कति पदक जित्यो मात्र होइन कुन कुन खेलको कुन कुन स्पर्धामा को कोले जित्यो भन्ने समेत विस्तृत विवरण थियो हाम्रो बहीखातामा । त्यतिबेला हामीले एटलाण्टा ओलम्पिक सामान्य ज्ञानभन्ने पुस्तक निकालेको भए पनि हुन्थ्यो होलाजस्तो लाग्छ अचेल ।

हामीलाई त्यतिबेला रातभर सुत्न नदिने भूत अर्कै थियो । हाजिरीजवाफ प्रतियोगिता हाम्रो कमजोरी थियो । सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक, भौगोलिक, साँस्कृतिक, खेलकुद सबै कुरा जान्नैपर्छ भन्ने नशा जो लागेको थियो । त्यही भूतले उक्साएको थियो हामीलाई रातारात ओलम्पिक हेर्न । आफूले टिपेका नोटबुकबाट फ्यात्त प्रश्न गर्दै अरुलाई अक्क न बक्क पारेर जान्ने पल्टिन पाएकोमा हामी फुरुङ्ग थियौँ । त्यतिबेला हाम्रो मिसन पूरा भएको जस्तो लाग्थ्यो । त्यसो त झापा जिल्लास्तरीय हाजिरीजवाफ प्रतियोगितामा तीन पटक पहिलो स्थान ओगटेर त्यस्तो मिहिनेतको सदुपयोग पनि गरेका थियौँ ।

गोलो पृथ्वीले घुमाउँदै फेरो मार्दा यो पंक्तिकार अहिले लण्डनमा गुजारा गर्दैछ । १६ वर्षअघि श्यामश्वेत टिभीको अगाडि रातभर झिमिक्क नगरी ओलम्पिक नियाल्ने आँखाकै सामुन्ने यी पंक्तिहरु कोरिहँदा ओलम्पिक नाचिरहेको छ । आधा घण्टाको पैदल दूरीमा गएको शनिबार र आइतबार साइकलको होडबाजी भयो । दिनभरि नजरबन्दमा बसियो । नजर गर्ने जरुरत ठानिएन । निजी सवारीसाधनमा १० मिनेटको दूरीमा टेनिस चलिरहेको छ । भनौँ, लण्डन बाहिर हुने १० वटाबाहेक बाँकी सबै खेल बढीमा एक घण्टाको यात्राभित्र सम्पन्न भइरहेका छन् । चारैतिर भइराखेका ओलम्पिकका खेलहरुले म घेरिएको छु यतिबेला ।

उहिले साढे सात हजार माइल टाढा एटलाण्टामा भएको ओलम्पिक आँगनैमा भएजस्तो लाग्थ्यो । रातभरि हेरिन्थ्यो । दिनभरि जित्ने र हार्नेको मुहार स्मृतिमा छचल्किरहन्थ्यो । अहिले आफ्नै अगाडि ओलम्पिक ठोक्किन आइपुग्दा भने निरपेक्ष जस्तो भएको छु म । बरु ओलम्पिकका कारण सार्वजनिक सवारी साधनहरु खचाखच हुँदा, सधैँ हिँडिरहने बाटो हिँड्न नपाएर अर्कैतिर मोडिनु पर्दा ओलम्पिकसित झोँक चल्छ । आफ्नो घरमा बिजुली बत्ती, टेलिभिजन नहुँदा त्यस्तरी ओलम्पिक हेर्ने म त यतिबेला दुईसाताको छुट्टी लिएर स्टेडियमतिर आहोर-दोहोर गरिरहेको हुनु पर्ने हो । त्यति पनि नसके पार्कहरुमा राखिएका प्रत्यक्ष प्रसारणका यमानका पर्दा अगाडि हाजिर हुनुपर्ने हो । अथवा घरैको ४६ इञ्चको टिभी स्त्रिmनको सामुन्ने मेरो आसन जम्नु पर्ने हो । तर म कतै छैन । कुनै बेला त लाग्छ मेरो १६ वर्ष अघिको ओलम्पिकप्रतिको आशक्तिलाई देखेर अहिले ओलम्पिक मलाई पछ्याउँदै जिस्क्याउन आइरहेको छ र म चाहिँ त्यसबाट पर-पर भागिरहेको छु ।

वास्तवमा ओलम्पिकप्रति न मेरो पहिले कुनै झुकाव थियो न अहिले वितृष्णा नै । पहिले स्त्रिmन अगाडि सुपर ग्लुझैँ लपक्क टाँसिनु र अहिले टाढा-टाढा हुन खोज्नु वास्तवमा मेरो इच्छाको होइन समयको खेल रहेछ । प्राथमिकताहरु फेरिँदा रहेछन्, समयको चक्रसँगै । सर्पको काँचुली जस्तैगरी । बुद्धले भने जस्तै सबै कुरा अनित्य रहेछन् । नित्य छ त केवल सत्य अनि समय । अहिले मेरो लागि ओलम्पिक कागलाई बेला पाक्नु जस्तै भएको छ- न हर्ष न त विस्मात ।

विस्मृतिले अचेट्दै लैजाँदा

    ‘तपाईलाई त मैले पहिल्यै देखे–देखे जस्तो लाग्छ’ परिचय भइसकेको मानिसले कुटनीतिक शैलीमा यसो भन्दा कन्पारो तातेर आउँथ्यो । ‘माफ गनुहोला मैले अहिले ठम्याउन सकिनँ’ विनयीभावमा लम्पसार पर्दा समेत तातेको रिस ठण्डा हुन्नथ्यो । हेप्न सक्नेलाई त धम्क्याइन्थ्यो, “तपाईलाई परिचय दे’र के काम ? बिर्सिहाल्नुहुँदो रै’छ ।” पेलाहापन देखाउन नमिल्नेलाई भित्रभित्र सल्किएको रिसको आगो शान्त पार्दै बाहिर शिष्ट टोपल्लिएर भनिन्थ्यो, “हामी फलानो सालको फलानो दिनमा फलानो ठाउँमा भेटेको, अनि फलानो फलानो गरेको । अब त सम्झनु भयो कि ?”
    दिनहरु एकनाशको नहुने रैछन् । मानिस उही भए पनि उसको स्वभाव र क्षमता परिवर्तनशील हुने रैछ । कुनै समय एक विधामा खप्पीस मानिस सधैँ उस्तै रहिरहन नसक्दो रैछ । ऋतु परिवर्तनजस्तै मानिसको बाह्य अवस्था मात्र होइन अन्तर्यको खुबी पनि बदलिँदो रहेछ । मन, वचन जति नै तपस्या गरे पनि मानिसको काबुबाहिर हुँदो रैछ ।
    एकदशक अघिसम्म एकपटक भेटेको व्यक्तिको नाम ढुंगाको अक्षरजस्तो अटल राख्नसक्ने त्यो क्षमता बिस्तारै ह्रास आएको देख्दा आफैँ अचम्भित पर्दैछु । दुई साताअघि एक जमघटमा पूर्वपरिचित एक मित्रले परिचयको फेहरिस्त लगाउँदा आपैँmलाई ग्लानीले पानी पानी बनायो । उनले परिचय दिनुअघि ‘मैले यो मानिसलाई मैले कतै देखेको हुनुपर्छ’ भन्ने लखसमेत काट्न सकेको थिइनँ ।
    भेट्दा बुढापाका आफन्तहरु, शुभचिन्तकहरु भन्छन्, ‘बाबु कतै भेट भयो भने बोलाउनु है । हाम्रो त आँखा, कानले धोका दिन सक्छन् ।’ बुढ्यौलीले स्वाभाविकरुपमा धेरै कुरा विस्मृतिमा जाने विषयमा मेरो कहिल्यै र कुनै आपत्ति छैन । तर युवावस्था, शारीरिक, मानसिक रुपमा सक्रिय वयमै धेरै कुराहरु अघि बढ्दै छ पाइला मेट्दै छ हुन्छ भन्नेमा मेरो रत्तिभर भरोसा थिएन । त्यसैले कसैले बिर्सिएको बताउँदा ‘यस्ले आफूलाई सुपर देखाउन नाटक गर्दैछ’ जस्तो लाग्थ्यो । तर त्यो घटनाले भने साँच्चिकै बिर्सिने मेरा होसप्रसाद मित्रहरुप्रति आफूले कति दुर्भावना राखिएछ भनेर मेरो आँखा खोलिदियो ।
    सम्झन सक्नेमा कुनै बेला नामुद थिएँ म । तीन/चार वर्ष अघिसम्म पनि । गोरखापत्रमा सहकर्मीहरुलाई कुनै स्रोतका फोन नम्बर चाहिए मलाई नै सोध्थे । ती नम्बर भन्नलाई मलाई कुनै डायरी चाहिन्नथ्यो । कुनै व्यक्तिको नामथर, पदका बारेमा अन्यौल भएमा साथीहरुले मलाई नै खोज्थे । एकप्रकारले इन्साइक्लोपेडिया थिएँ म । एकपटक बुटवलमा फुर्सद भएको बखतमा हामी चार जना साथीहरुबीच पाँच मिनेटमा सम्झना भएसम्म धेरै फोन नम्बर लेख्ने होड चल्यो । मैले सय कटाउँदा बाँकी साथीहरु त दर्जन कटाउन नसकेर ठस्ठस्सी कनिरहेका थिए ।
    फ्ल्यासब्याकमा त्यसभन्दा अघि पुग्छु । एसएलसी सकेर काठमाडौँमा संघर्ष गर्दा पस्मिना कारखानामा धेरै रंगहरुसित खेल्नुपथ्र्यो । लण्डनको निर्यातकर्ताले दिएको रंगहरुको नाम नानाथरी हुन्थे । अनि त्यो नमूना हेरेर नेपालीहरुले रंग्याएको हुबहु छ कि छैन जाँच गर्नुपथ्र्यो । करिब छ सय रंगहरुको नाम र पहिचान कण्ठस्थै हुन्थ्यो । अझ फर्किएर स्कुले जीवनलाई नियाल्छु । हाजिरी जवाफमा गरेको तरक्की सम्झन्छु । १४ अञ्चल, ७५ जिल्लाका सदरमुकाम मात्र होइन साढे २ सय देशका राजधानी मुखाग्रै थिए । आफू जन्मेको ताप्लेजुङ र हुर्केको झापा जिल्लाका गाविसहरुको नाम मुखमै झुण्डेका थिए । २०४८ र २०५१ को संसदीय चुनावका विजेता र निकटतम प्रतिद्वन्द्वीहरुको नाम मात्र होइन मत हेर्न कुनै सामान्य ज्ञानको पाना पल्टाउनु पर्दैनथ्यो ।
    स्मरणको मामिलामा आपैँmमा गर्व गर्थेँ । ममुनी वर्षौँटे भाइ जन्मिएको थियो । १४ महिनाको फरकमा जन्मिएको ऊ छ महिनामा बित्यो । अन्त्ेष्ठीका लागि उस्लाई हजुरबाले कपडामा बोकेर लगेको दृश्य अहिले पनि झल्झली आउँछ । त्यसबिहान हाम्रोमा भेला भएका मलामीहरुको नाम अहिले पनि लिन सक्छु । २० महिनाको उमेरदेखि म सम्झन सक्छु भनेर फूर्ति पनि हाँक्थेँ कहिले कहिले । तर ती जमाना गए अब ।
    गत वर्ष नेपाल जाँदा एसएलसीताका तीन/चार महिनासँगै ट्युसन पढेका साथी भेट भए । उनले हामी फलानो कोठामा, फलानो सरसित, फलानो विषय पढ्थ्यौँ । म फलानोको छेउमा बस्थेँ । तिम्ले यस्तो रंगको कपडा लाउँथ्यौ भनेर बेलीबिस्तार लायो । विडम्वना त्यति भनेपछि मैले ‘ए हो, हो, सम्झेँ, सम्झेँ’ भनेर स्थितिलाई सामान्यीकरण गरेँ । तर अहिलेसम्म पनि उनलाई मैले सम्झन सकेको छैन । बरु त्यसैदिन १७ वर्षपछि भेटिएकी मेरा सहपाठी स्कुले मित्रकी ८३ वर्षीया हजुरआमाले नाम काढेर बोलाउँदा पो झसङ्ग भएँ ।
    नेपालमा हुञ्जेल मलाई म जन्मेको गाउँ, मैले पाइला टेकेका ठाउँ, मैले भेटेका, बास बसेका व्यक्तिहरुको नाउँ मलाई चाहिएको थिएन । किनभने मसित घोत्लिएर सोच्ने फुर्सद पनि थिएन । दिनहुँ भेटिने व्यक्ति, टेकिने माटोले ती पुराना कुराहरुलाई टाउको उठाउने मौकै दिन्नथ्यो । जब विदेशिएँ अहिले मलाई चाहिएको छ म हुर्केको गाउँ । मेरा छिमेकी अनि मेरा सहपाठीहरुको नाउँ । रहरले, बाध्यताले, लहैलहैले मैले छिचोलेका बाटाहरु । कुइनेटाहरु । घुम्तीहरु । देउरालीहरु । चौताराहरु । पाटी पौवाहरु । पधेँराहरु । तिरतिरे धाराहरु । गाईवस्तु चराएका वनहरु । पौडी खेलेका, माछा मारेका खोला र दहहरु । बदमासी गरेर फलफूल चोर्दै खाएका बगैँचाहरु ।
    पत्रकारिता र समुदायिक उत्थानका लागि करिब एक दशक काठमाडौँ केन्द्रीत भई काम गरियो । त्यसबीचमा नापियो पूर्व–पश्चिम, उत्तर–दक्षिणको भूगोल । पाइताला परेका जिल्लाहरु गन्दा पचास नाघेछन् । द्वन्द्वको पीडा पहिल्याउँदा रोल्पा, दाङ बर्दिया, नेपालगञ्ज हुँदै लखनऊसम्म पुगियो । २०६१ मा रोल्पा जाँदा क्रस फायरको भयले दुई दिनको यात्रा एकैदिनमा तय गरियो । फर्कँदा ज्वरोले शेष । सुलीचौरको बिरानो ठाउँमा मलमपट्टि गरिदिने, तातोपानी खुवाइदिने, नजिकैको औषधि पसलसम्म हात थामेर लगिदिने ती दिदीको नाम (म कृतघ्न भएको होइन) बल गरेर पनि अहिले सम्झन सक्दिनँ ।
    म सम्झन सक्दिनँ ती बाको नाम, जसलाई मैले नेपालगञ्जको मानवअधिकार आयोगमा भेटेँ । पहिलो भेटमै कुन्नी के ठानेर हो उनले मनपेट खोले । सेनाले हरेक महिना उपस्थित हुन दिएको तारिख खेप्न आएका थिए उनी । विश्वास गरेर उनले बर्दियास्थित आफ्नो घरैमा लगेर माओवादीका भूमिगत प्रकाशनहरु दिएका थिए–सरकारी पत्रिकामा काम गर्ने, यसअघि कहिल्यै नभेटेको, नचिनेको ठिटोलाई विश्वास गरेर । 
    अनि म चाहँदा पनि सम्झिनँ सक्दिनँ, दाङका ती चौधरी दिदीबहिनीहरुका नाम । जसका श्रीमान, छोरा, भाइहरुलाई दाइँ गर्दागर्दै खलाखेतमै सेनाको गोलीको चारो बनेका थिए । घोराहीबाट पत्रकार उदय जीएम र म साइकल चढेर पुगेका थियौँ त्यो गाउँमा । हामी फर्किएको एक घण्टापछि आएको सेनाको गस्तीले त्यही गाउँमा एक जना मारेको समाचार हामी पुग्नुअघि नै घोराही पुगिसकेको थियो ।
    जोडबल गरेर पनि सम्झन नसक्ने नामहरुमा आउँछ, रोल्पा भावाङकी ती दिदी जसलाई श्रीमानले कुटेर हर खुस्काइदिएका थिए । ज्वरोले आलसतालस मलाई जित्नेगरी पीडाले रातभरि हँ हँ गर्थिन् । जनअदालत खोलेर सामाजिक न्याय दिएको फुइँ हाँक्ने माओवादीले पनि रक्सी खाएर स्वास्नी पिट्ने श्रीमान्कै पक्ष लिएको बताउने ती दिदी अहिलेसम्म जीवित छिन् कि मरिसकिन् होला ?
    भन्नेहरु भन्छन्–मानिसको दिमाग जति चलायो उति चल्छ । उदाहरण तेस्र्याउँछन् ‘एक हजार बढी आविस्कार दिएका वैज्ञानिक न्युटनको दिमाग शुन्य दशमलव पाँच प्रतिशत मात्र चलेको थियो रे !’ शुरुमा त मलाई पनि हो कि जस्तो लाग्थ्यो तर अब भोग्दै गइयो तब त्यसो भन्नेहरुले पनि आफूले प्रयोग गरेर होइन अरुले भनेको साभार गरेजस्तो लाग्यो । के ग्रन्थीले कसरी स्मरण शक्ति नियन्त्रण गर्छ मैले वैज्ञानिक अनुसन्धान गरेको छैन । तर परेको के छ भने दिनहुँ सम्झन नसकेका पात्र, घटना, सन्दर्भहरुको थाक बढ्दो छ । ए बाबै, यति छिट्टै मलाई बुढेसकालले भेटेको हो त ??

Thursday, January 26, 2012

एलियनहरुको देशमा


केटाकेटी छ“दा हामीबीच कसले बढी मुलुकको नाम जानको छ भन्ने होड चल्थ्यो । हामीमध्येका केहीले देशहरुको नाम बढाउन भन्थ्यौ“– भारत, इण्डिया, हिन्दूस्तान । अर्कोले झन् विश्ववेत्ता भएर भन्थ्यौ“– बेलायत, ग्रेट ब्रिटेन, संयुक्त अधिराज्य (युके), इंग्ल्याण्ड । नेपाल छ“दासम्म मलाई पनि लाग्थ्यो बेलायत (ब्रिटेन), युके, इंग्ल्याण्ड एकै देश हुन् तर यहा“ आएपछि पत्ता लाग्यो होइन रहेछ । इङ्ल्याण्ड, वेल्स र स्कटल्याण्ड मिलेर ग्रेट ब्रिटेन बन्दोरहेछ । त्यसमा उत्तरी आयरल्याड मिसिएपछि बल्ल संयुक्त अधिराज्य (युके) बन्दोरहेछ । इंल्याण्ड, उत्तरी आयरल्याण्ड, वेल्स, स्कटल्याण्ड सबैको आ–आफ्नै झण्डा, आ–आफ्नै राष्ट्रिय गान रहेछ । विश्वकप, ओलम्पिक वा यूरोपियन कपहरुमा खेल्दा यी चारवटैले अलग–अलग प्रतिस्पर्धा गर्दारहेछन् । त्यसमाथि पनि स्कटल्याण्ड र इंग्ल्याण्डबासीबीच त आगो–पानीको सम्बन्ध हु“दोरहेछ ।
आफूलाई संसारकै श्रेष्ठ ठान्ने अंग्रेजहरुको देशमा छु म अहिले । जहा“ मजस्ता बाहिरबाट आएकाहरु एलिएन हुन् । करिब एक लाख नेपाली एलियनहरु छन यहा“ । एलियनहरु रैथाने अंग्रेज हुन खोज्दैछन् । कृष्णहरु अहिले कृष् भएजस्तैगरी । अंगे्रजहरुले नेपाली नाम एकैपटकमा सर्लक्क उच्चारण गर्न नसक्नु बेग्लै कुरा हो तर हामी नेपालीको काम उनीहरुले जसो भन्यो त्यसै बनाइदिने त होइन होला । हिथ्रो एयरपोर्टमा लिन आएको ट्याक्सी ड्राइभरले यो पंक्तिकारको नाम एनओआरआरआइएस (नोरिस) लेखेर धुइ“पाताल खोज्दैमा नोरिस हुने हो कि ? शिक्षिका मार्सिया भन्छिन्, “मैले चारपटकमा मात्र तिम्रो नाम ठीकस“ग भन्न सके“” । हो, नेपाली लोकदोहोरी सवालजवाफ गाउन सक्ने अंग्रेजलाई तीन÷चारपटकमा त जस्तो नाम पनि आउ“दो भइहाल्छ नि ।
यूरोपियनहरु आलोचना गर्छन् – आइतबार यूरोपभर गरिब मानिसरुले समेत नया“÷सुकिलो लुगा लाउ“छन् र दिन खुशी र उज्यालो हुन्छ तर अंग्रेजहरु धनी मानिसहरु समेत पुरानो लुगा लगाउ“न् र दिन घुर्मैलो हुन्छ । त्यसो त यूरोपियनहरुले खिसि गर्ने कुरा धेरै छन् अंग्रेजहरुका । जस्तो कि बिहान सबेरै ५ बजे मीठो निन्द्रा बिथोल्दै कसैले चिया ल्याइदियो भने रिसले नबा“उठिनु बरु ‘धन्यवाद यो समयमा चिया खान मलाई असाध्य मन लाग्छ भन्नु’ । चिया ल्याउने फर्किसकेपछि भने ट्वाइलेटमा खन्याइदिए पनि हुन्छ । चिनी नहालेको, दूध हालेर चियाको स्वाद नै हराएको किन नहोस् प्रतिव्यक्ति दिनको औसत ३.३९ कप चिया र १.६५ कप चिया खाने अंग्रेजहरुको बानी छ । त्यसैले आफ्नो घरमा आएकाहरुले चिया खान इन्कार गरे अंग्रेजहरुले तपाईलाई राम्रो ठान्दैनन् ।
अंग्रेजहरुले तपाईलाई माया गर्ने छन् किनकि कुकुर, बिरालोलाई पनि उनीहरुले माया गरेकै छन् । भुस्याहा कुकुरहरुको घर नभएको बिजोग देखेर सन् १८६० मा मेरी टेलबाइले बाटारसीमा खोलेको कुकुर घरमा २७ लाख ३४ हजार कुकुर छन् । कर नतिर्ने २ करोड ६६ लाख माछा, ७७ लाख बिरालो, ६७ लाख कुकुर, १५ लाख खरायो अंग्रेजहरुले पालेकै छन्, कर पनि तिर्ने खर्च पनि बेलायतमै गर्ने केही लाख प्रवासीलाई पाल्दा अंग्रेजहरुलाई नाफा नै हुन्छ ।
सम्झौता अंग्रेज हुनुको विशेषता नै हो । जस्तो कि पार्टीमा जाने तर अञ्जानसित चुइ“क्क नबोल्ने । सा“झ ६ बजेअघि ५ मिनेटमा कुनै पनि ड्रिंक्स पिउन नसक्नु तर ६ बजेपछि ५ मिनेटमै स्वाट्ट पार्नु पनि सम्झौतै हो । तथ्याङ्क भन्छ एक अंग्रेजले एक वर्षमा ९९.४ लिटर रक्सी पिउ“छ । एक घण्टाको फिल्मको लागि तीन घण्टा लाममा बस्नु । लाममा बस्ने मामिलामा अंग्रेजहरु नामूद नै छन् । जर्ज माइक लेख्छन् – बस स्टपमा एकजना हु“दा पनि अंग्रेजहरु लाइनमा बसिरहन्छन् । त्यसो त सप्ताहन्तमा बीचमा, सपिङ मलको काउण्टरमा, चिया÷कफी सपमा जतातै लाम नै हुन्छ । मानिसहरुसित घुमफिरमा जा“दा घण्टौ“ मुखमा ताल्चा लगाउन सक्नु तर कुकुरसित मिनेटपिच्छे बोलिरहनु पनि सम्झौतै हो क्यारे ।
अंग्रेजहरुसित बोल्नलाई तीन वर्षसम्म एउटै शब्द जाने हुन्छ रे । नाइस । जेमा पनि चल्ने । अंग्रेजहरुले फिरङ्गीहरुलाई असजिलो होस् भनेर रे डाक्टरजति सबै हार्ली रोडमा, वकिल जति सबै लिंकन इनफिल्डमा, किताब पसल जति सबै चेरिङ क्रस रोडमा, पत्रिका जति फ्लिीट स्ट्रीटमा, धोबी जति स्याभिली रोमा, कार बिक्री जति सबै पोर्टल्याण्ड स्ट्रिटमा, थियटर जति पिकाडेली सर्कसमा, सिनेमा लेस्टर स्क्वाएरमा राखेका । त्यसमाथि एउटै नाम गरेका ठाउ“ बीसवटा भन्दा बढी । एउटै नामको पछाडि रोड, सर्कस, वे, लेन, ग्राउण्ड, कमन, स्ट्रिट, पार्क के के मात्र जोडेका ?
यहा“ जन्मिने ४० प्रतिशत केटाकेटीका आमा अविवाहित छन् । वर्षमा ३ लाख १० हजार विवाह हुन्छन् १ लाख ६१ हजार सम्बन्ध विच्छेद । स्वतन्त्रताको वकालत गर्नेहरु पाखण्डी बन्नुलाई आदर्श ठान्छन् । अंग्रेजहरुको पाखण्डीपनबारे एउटा कथा छ । कुनै पबमा अंग्रेज उनका गैर अंग्रेज साथी पिउन गएछन् । केही समयपछि एक्कासी पबमा गोली चलेछ । गैरअंग्रेज गोली चल्दा कुर्सिमै रहेछन् भने अंग्रेज साथी भागेर कता पुगेछन् । गोली रोकिएपछि ती कता भागेका साथीले सम्हालि“दै गैर अंग्रेजलाई भनेछन् – ओहो तिमी त धेरै डराएछौ । कुर्सिबाट भाग्न पनि सकेनछौ ।
हाउ टू वी एन एलियनका लेखक जर्ज माइक भन्छन् – बरु कैदमा राखिएको कैदी सप्रेर मान्छे बन्दा तर इंग्ल्याण्डमा बाहिरबाट आएकाहरु कहिल्यै अंग्रेज बन्न सक्दैनन्, बेग्लै कुरा हो उनीहरु ब्रिटिश बन्न सक्लान् ।
माइकको सल्लाह नपढेर होला कतिपय नेपालीहरु अंग्रेज हुने होडमा छन् । जो असम्भव छ ।

बन्न नसकेको समाचार


गणतन्त्र नेपालको पहिलो प्रधानमन्त्रीका हैसियतले मात्र प्रचण्ड (पुष्पकमल दाहाल) को भारत भ्रमण चर्चामा थिएन । बरोबर भारतविरोधी अभिव्यक्ति दिने त नेपाली कम्युनिष्टहरुको परम्परा नै भइगो । भूमिगत सशस्त्र युद्धकालमा भारतसित लड्न ‘ए’ देखि ‘जेड’ सम्म सबै आकारका सुरुङ खन्न लगाउने माओवादी सेनाका सुप्रिम कमाण्डरका हिसाबले पनि त्यो भ्रमण चासोको थियो । नेपालका प्रधानमन्त्रीले सबैभन्दा पहिला गर्नैपर्ने भारत भ्रमणको ‘बाध्यता’लाई ओलम्पिक समापन समारोहमा चीन पुगेर पञ्छाएको ‘सगौरव प्रष्टीकरण’ पार्टीपंक्तिमा दिए पनि ‘सत्ता सन्तुलन’ गर्न त्यस भ्रमणलाई खुलेर आफ्नो पहिलो औपचारिक भ्रमण भन्ने साहस उनमा थिएन । यस्तो राजनीतिक र कुटनीतिक विशिष्टताका साथ भएको भारत भ्रमणमा सम्मिलित हुनु मेरा लागि भने व्यावसायिक करियरमा महत्वपूर्ण थियो ।
पंक्तिकार कार्यरत गोरखापत्र दैनिकका तत्कालीन प्रधानसम्पादक कृष्ण श्रेष्ठ नवप्रतिभालाई ‘ब्रेक’ दिनुपर्छ भन्नेमा थिए भने भारतसित ‘रोटी र बेटी’को सम्बन्ध भएका प्रबन्धसम्पादक सीताराम अग्रहरि भने आफैँ जाने दाउमा थिए । कार्यकारी अधिकारसम्पन्न संस्थानका अध्यक्ष ओम शर्माले पंक्तिकारको पक्षमा ‘ग्रिन सिग्नल’ दिएपछि अन्ततः मेरो भ्रमण रोक्ने कोही भएन । अघिल्लो वर्ष राजाको कतार भ्रमणमा सम्मिलित तत्कालीन प्रमुख समाचारदाता किशोर केसीको प्रायजसो समाचार आफैँले समन्वय गरेकोले म मानसिकरुपमा चुनौती ब्यहोर्न तयार थिएँ । त्यसमाथि अंग्रेजी र प्रविधिमा दक्ष प्रधानसम्पादक श्रेष्ठ र व्यापारिक रिपोर्टिङमा काबिल सहकर्मी ओम थापाले साथ दिने भएपछि मलाई हाइसञ्चो नै थियो ।
सेप्टेम्बर १४ मा औपचारिक भ्रमण शुरु भो । सञ्चारकर्मीको टोलीमा ‘सरकारी कर्मचारी’ मात्र थिए । नेपाल टेलिभिजनका राजेन्द्रराज तिमिल्सिना (राराति) र क्यामेराम्यान सुरेश मानन्धर, राष्ट्रिय समाचार समितिका एकराज पाठक, रेडियो नेपालका विष्णु सापकोटा, सूचना विभागका वसन्त चित्रकार र गोरखापत्रबाट यस पंक्तिकार । सापकोटा र पंक्तिकारबाहेक सबै थिए सरकारी भ्रमणका खग्गु । कान्तिपुरका गोपाल खनाल र अन्नपूर्ण पोस्टका अनिल गिरी त्यतिबेला दिल्लीमै बस्थे । रिपोटर्स क्लबका सदाबहार अध्यक्ष ऋषि धमला, एभेन्युज, सगरमाथा र नेपाल वान टेलिभिजनका पत्रकार आफ्नै बन्दोबस्तमा सामेल भए पनि सरकारी भोजन, आवास र सवारीको सुविधा लिएकै देखिन्थे । नेपाल पत्रकार महासंघका तर्फबाट सरकारी टोलीमा सामेल रमेश विष्टलाई समाचार कतै पठाउनु नपर्ने भएकाले बडो सुविस्ता थियो ।
भ्रमण तालिकालाई कहिले पछ्याउँदै कहिले पछि पार्दै भोलिपल्ट सबेरैदेखि भ्रमण शुरु भो । पत्रकारहरुलाई विनियोजित दुई सवारीमध्ये एक नेटिभीका पत्रकारहरुले कब्जा गरिहाले दोस्रोमा कहिले ऋषि धमला त कहिले हामीले काम चलायौँ । दिल्लीस्थित नेपाली दूताबासको कमजोर समन्वय बाबजूद प्रधानमन्त्रीलाई पछ्याउनु थियो । कर्मचारीहरुको कहिले गाली, कहिले घुर्की, कहिले दयाको पात्र बन्न मञ्जुर थियौँ किनकि समाचार छुटाउनु सरकारी मिडियाका लागि अपराध जो थियो । त्यसमाथि राससका पाठक र रेडियोका सापकोटालाई नेपाली टाइप गर्न नआउने भएकाले उनीहरुको टाइपिस्ट पनि आफैँ बन्नु थियो । अल्प प्राविधिक ज्ञानी मेरा लागि होटलमा वाइफाई जोड्नु मुश्किल थिएन तर त्यसको उपभोग गरेवापत पाँचतारे होटलको आकाश छुने बिल आफ्नै थाप्लोमा आइलाग्ला कि भन्ने चाहिँ अग्घोरै चिन्ता थियो । त्यसैले धेरैजसो दिल्लीस्थित नेपाली दूताबासकै कम्प्युटर र इन्टरनेट चलाइयो ।
यस्तैमा दिल्लीको बाह्रखम्बा रोडस्थित नेपाली दूताबासमा प्रधानमन्त्री जाने खबर आयो । कार्यक्रम थियो भारतमा रहेका नेपालीलाई सम्बोधन गर्ने । दूताबास परिसरमा टाँगिएको पालभित्र आयोजित सो कार्यक्रममा उनले नेपाल–भारत सम्बन्धका बारेमा केही नयाँ शब्दमा परम्परागत प्रवचन दिए । उनले बिर्सेनन् नेपालको जनयुद्ध र जनआन्दोलन सफल बनाउन भारतमा रहेका नेपालीहरुको योगदानको गुणगान गाउन । तर उनले छुटाए सालभरि दुःखगरि कमाएको पैसा लिएर चाडबाडमा घर फर्किँदा नाकामा लुटिने नेपालीहरुको पीडा । भारतमा श्रमिकका रुपमा कार्यरत लाखौँ नेपालीहरुको ब्यथा, पीर, मर्का र हेलाँहाचो । त्यसो त त्यसअघि र पछिका प्रधानमन्त्रीहरुले पनि उनीहरुलाई सम्झेकै कहाँ छन् र ? प्रधानमन्त्रीहरुको वार्तामा कुल्ली, बहादुर, दरबान, कान्छा र मुम्बईमा बेचिएका चेलीहरुको कुरा सुहाउँदिलो पनि कहाँ होला र ?
कार्यक्रम सकियो । प्रधानमन्त्री हिँडे दूताबासको निरीक्षण गर्न । दूताबासको माथिल्लो तल्लामा अर्को कार्यक्रम थियो प्रधानमन्त्रीको । तर कार्यक्रम अगावै उनी एउटा कोठामा सुटुक्क पसे । उनका स्वकीय सचिव समीर दाहाल, भारतस्थित माओवादीसम्वद्ध संगठनका इञ्चार्ज लक्ष्मणदत्त पन्त मात्र थिए उनको साथमा । बन्द ढोकाभित्र को थियो ? के कुरा भयो ? बाहिरकालाई पत्तो हुने कुरो भएन । धेरै पत्रकारहरु त माथिल्लो तल्लामा प्रधानमन्त्रीको प्रतीक्षा गरिरहेका थिए । पाठक, सापकोटा र म पनि प्रधानमन्त्रीले को भेट्दैछन् भनेर पछि लागेका थिएनौँ । संयोगले त्यो कोठा नजिक पुगेका थियौँ । जनयुद्धमा फौजी कमाण्डरसमेत भइसकेका रेडियो नेपालका सापकोटा र पन्तको पहिल्यै चिनाजान रहेछ । उनैले मलाई पन्तसित चिनाए । प्रधानमन्त्री निस्केर हिँडेपछि स्वकीय सचिव समीर दाहालले सापकोटा र मलाई इशारा गरेर कोठामा बोलाए । राससका पाठक त्यतिबेला कतै भुलेका रहेछन् । पाठकका बारेमा सामान्य सोधपुछ गरेपछि दाहालले हामी दुईजनालाई अघिल्तिर ह्वीलचियरमा बसेको मानिसतिर देखाएर ‘ल तपाईहरुले उहाँको अन्तर्वार्ता लिइदिनुप¥यो’ भने । जनयुद्धमा घाइते भएपछि पत्रकारितामा लागेका सापकोटा र जनयुद्धमै परिवारको एक सदस्य गुमाएको मलाई दाहालले अति विश्वास गरेका थिए ।
यसअघि कहिल्यै कतै नदेखिएका, नभेटिएका झ्याप्प दारीजुँगा पालेका चश्मावाल ती महोदयसित कसरी अन्तर्वार्ता लिने ? उनको पृष्ठभूमि के हो ? विशेषज्ञता के हो ? के विषयमा प्रश्न सोध्ने ? त्योभन्दा ठूलो समस्या थियो भाषाको । हामी दुइटैको अंग्रेजी भाषा गरिखाने माध्यम थिएन । कनीकुथी हिन्दी बोल्नसक्ने म थिएँ, सापकोटा परे फिटिक्कै हिन्दी नबोल्ने । पन्त र अर्का एकजना हिन्दी भाषीले उनको बारेमा छोटो परिचय दिलाए । उनी भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) सम्वद्ध संयुक्त मोर्चाका उपमहासचिव रहेछन् । उनको खास नाम के थियो थाहा दिइएन तर उपनाम दिइएको थियो साइबाबा । केही समयअघि प्रधानमन्त्रीले अति गोप्य रुपमा भेटेका महानुभाव यिनै थिए । पत्रकारको कर्म यस्तै हो, सधैँ योजना गरेजस्तो कहाँ मिल्छ र ? कतिपटक तत्क्षण केही प्रश्न बनाउनै पर्ने हुन्छ । यहाँ पनि प¥यो त्यस्तै नै ।
समय कम थियो । भूमिगत भएकाले होला उनीहरु पनि हतारमा देखिन्थे । ‘इन्स्ट्यान्ट नुडल्स’ जस्तो हत्तपत्त होस् भन्ने चाहिरहेको उनीहरुको मुद्राले बताउँथ्यो । ‘नेपालमा माओवादीको नेतृत्वमा हालै सरकार गठन भएको छ, तपाईलाई कस्तो लागेको छ ?’ पहिलो प्रश्न टुटेफुटेको अंग्रेजीमा मैले फुटाएँ । उनले परम्परागत कम्युनिष्ट नेताकै शैलीमा पहिले केही पृष्ठभूमि बाँध्दै सारमा नेपालमा माओवादी सरकारमा पुग्नुलाई आपूmहरुले उपलब्धिका रुपमा लिएको बताउँदै थिए । यत्तिकैमा ढोका ढकढक ग¥यो । राससका पाठक हामीलाई खोज्दै आएका रहेछन् । ढोका खोल्नासाथ हामी दुई भाइलाई देखेर उनी भित्र पसिहाले । हामी सबै अक्क न बक्क प¥यौँ । मुखामुख गर्न थाल्यौँ । समीर दाहालले तत्कालै स्थितिलाई नियन्त्रण लिँदै सामान्य बनाइहाले । अन्तर्वार्ता त्यहीँ बिथोलियो । भारतीय माओवादी टोली हामीबाट बिदा भयो । हामी पनि बाहिरियौँ ।
अन्तर्वार्ता पूरा नभए पनि मलाई लागिरह्यो भारतीय सरकारले जोडतोडका साथ खोजी गरिरहेका प्रतिबन्धित भारतीय माओवादी नेतालाई नेपालका प्रधानमन्त्रीले दिल्लीस्थित नेपाली राजदूताबासमा भेटेको भारत सरकारलाई जानकारी थियो होला कि थिएन होला ? यदि त्यो समाचार तत्काल प्रकाशनमा आएको भए भ्रमणले कुन रुप लिन्थ्यो होला ? प्रचण्डको सरकार नौ महिना अगावै पो ढल्थ्यो कि ? यसैगरी अर्कोतिर लाग्थ्यो, भारतले यतिविधि संशयका साथ हेरिरहँदा पनि प्रचण्डले भारतीय माओवादी नेतालाई कसरी भेट्ने जोखिम मोलेका होलान् ?
समाचार बन्नका लागि जानकारी काफी थिएन । फेरि नेपालका प्रधानमन्त्रीले भारत भ्रमणमा भारतीय माओवादी भेटे भन्ने समाचार समग्र नेपालकै द्वन्द्वबाट भर्खरै तङ्ग्रिँदै गरेको नेपालका प्रत्यूत्पादक अवश्य बन्ने थियो । तै चुप मै चुप । यसबारेमा गोरखापत्र न्युज डेस्क त के सापकोटासित पनि अहिलेसम्म छलफल भएको छैन ।