महिमा किस्ताबन्दीको

बुधबार माधवकुमार नेपालको नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद चौथो किस्तामा विस्तार भयो । विहीबारका क वर्गका नेपाली दैनिक पत्रिकाले लेखे चौथो किस्तामा पनि मन्त्रिपरिषद् विस्तार अधूरै ।
गोरखापत्र संस्थान कर्मचारी बहुद्देश्यीय सहकारी संस्था लिमिटेडका मित्र रामकुमार बस्नेतलाई हरेक महिनाको १ गतेदेखि ४ गतेसम्म बोल्न पनि फुर्सद हुँदैन । सहकारीबाट सेवा लिएका सेवाग्राहीबाट मासिक किस्ता संकलन गर्नुपर्ने कारणले । डेस्कटप कम्प्युटरको एकवर्षे किस्ता चुक्ता गरिसकेको म अहिले पनि डिजिटल क्यामेराको किस्ता चुकाउँदै छु । उता, ल्यापटप किन्दा संस्थानबाट लिएको सापटीको किस्ता बुझाउँदा आफ्नो मासिक बजेट नै ढलपल हुन खोज्छ ।
संस्थानमा धेरै साथीहरु छन् जो मोटरबाइकको किस्ता तिर्दै छन् । बेलाबखत भेटिएका लाहुरे मामाहरु हरेक अंग्रेजी महिनाको शुरुको साता पेन्सन बुझ्दै गाडीको किस्ता बुझाइरहेको देख्छु । स्तर नमिले पनि साथी बनेका एक दुई जना चिकित्सक र इन्जिनियर साथीहरु फ्ल्याटको किस्ताको कुरा बेलाबखत सोध्नै नपरीकन ओकल्छन् ।
केहीवर्ष अगाडि पत्रपत्रिकामा विज्ञापन छापिने गर्दथ्यो आइरनदेखि गाडीसम्म किस्ताबन्दीमा । आजकल त्यस्तो एकमुष्ट विज्ञापन नदेखेको त धेरै भयो । तर गुण कोअपरेटिभले चाहिा केही महिना अगाडिसम्म किस्ताबन्दीमा मोबाइल सेट दिने विज्ञापन गर्दै आएको थियो ।
हुन पनि किस्ताबन्दीको सुविधा कहाँसम्म छैन ? मोवाइल सेट, आइरन, टेलिभिजन, डिभिडी, क्यामेरा, फर्निचर, मोटरसाइकल, गाडी, घर, हवाइजहाज के चाहियो ? सबै किस्ताबन्दीमा उपलब्ध छन् । यी त सुनिएकै बुझिएकै थियो तर सरकारसमेत किस्ताबन्दीमा बन्न थालेपछि किस्ताबन्दीको महिमा चुलिएको विश्लेषण मनमनै गर्दैथिएँ । गोरखापत्रको फीचर शाखाका सहकर्मी दाइ कमल रिजालले सुनाउनुभयो - हुँदाहुँदा अब त घर बनाउने डकर्मीले पनि किस्ताबन्दीमा काम गर्न थाले, आज आयो अनि एक सातापछि ।
अर्कोतिर बसेर लेख सम्पादन गरिरहेका दाइ निर्मलकुमार आचार्यले मौनता तोड्दै भन्नुभयो - त्यतिसम्म किस्ताबन्दी त ठिकै हो तर यो क्रम बढ्दै गएर हजामसम्म पुग्यो भने चाहिँ कस्तो होला ???

बोक्सी उत्रेको साक्षी

राजधानीको एक गाउँमा शिक्षिका विमला लामाले कल्लीकुमारी विश्वकर्मालाई बोक्सीको पगरी गुथाउँदै दिशा खुवाएको घटनापछि मनमा एउटा तीखो बोक्सी काँडा पस्यो - आखिर शिक्षकजस्तो गाउँका अशिक्षित, अर्धशिक्षित, अर्धदीक्षितहरुलाई अन्धविश्वासबाट वैज्ञानिक बाटो देखाउनुपर्ने विमलाले किन यस्तो गरिन् ? जेठ २६ गतेको कान्तिपुर दैनिकमा एउटा लेख छापियो - महिला हिँसा गर्नेमा शिक्षितहरु अगाडि । जेठ २८ को नागरिक दैनिकमा विमलाले बोक्सीको आरोप लगाउनु आफ्नो गल्ती स्वीकारिन् । खाटा बसिसकेको तर खिल निस्किनसकेको बोक्सी काँडाको घाउ यी सन्दर्भले अझ चस्कायो ।

२०५४/५६ को आधावर्ष तेह्रथुम, आठराईको इवामा बिताउने अवसर यो ब्लगरले पाएको थियो । माइली फूपूको आँगनसँगै जोडिएको थियो उहाँको जेठाजुको घर । फूपूकी जेठानी दिदी बारम्बार बिरामी हुने गर्दथिन् । कहिले कोखामा घोच्यो । कहिले सोला हान्यो । कहिले के कहिले के ? पाँच छोरा, एक छोरीकी आमा उनी एक सातामा दुईपटक बिसञ्चो भएको हुँदा छोरा छोरी त माउ बिनाको चल्ला जस्तै भइएला कि भनी पिरोलिन्थे । त्यो भन्दा पनि चिन्ता त उनका श्रीमानमा छाउँथ्यो । 

एक छोरा एक छोरी एसएलसी पास गरेका भए पनि जब उनी बिरामी हुन्थिन् उनलाई न त स्वास्थ्य चौकी लगिँदैन्थ्यो । न त खुवाइन्थ्यो कुनै औषधिमूलो नै । त्यसो त स्वास्थ्य चौकी पनि पायकमा भने थिएन । जब उनी बिरामी हुन्थिन् घरमा आउँथे चुहान कान्छा जो गाउँका थोरबहुत कहलिएका धामी थिए । चुहान कान्छाले विभिन्न जातिका मसानको नाम पुकार्दै जान्थे, उनी बिस्तारै काम्न थाल्थिन् । तीव्र गतिमा काम्दै जाँदा अनुहार उनको भए पनि आवाज र हाउभाउ अर्कैको आउँथ्यो । म फौदे झाँक्री हुँ । मलाई लैनो भैँसी देऊ । मलाई तिल्के बोको देऊ’ उनले फलाक्ने भाषा यस्तै हुन्थ्यो ।

उनको बक सुनेपछि उनका श्रीमान् उनले लिएको नामप्रति यति आक्रोशीत हुन्थे उनमा धैर्यताको सीमा बाँध्न मुस्किल हुन्थ्यो । गाउँले शब्दमा बक उत्रेपछि बर्बराइरहेका श्रीमती चाहिँ आफ्ना श्रीमानलाई भन्थिन् - ए दीपकका बा राति हुँदो किन यसरी कराको । श्रीमान चाहिँले अहिले तैाले के भनेको थिइस्’ भन्दा उनी हँ, मैले कहिले के भनेा र ?’ भन्दै उल्टै जिज्ञासा पो गर्थिन् । 

यस्तैमा एकदिन बक सुनेपछि श्रीमान् खपिनसक्नु रिसाए । ए दीपक ले खुकुरी । आज म फौदेलाई छाड्दिनँ । कति दुःख खेप्नु मैले ? एक दिन होइन दुई दिन होइन’ भन्दै बुढा त खुकुरी बोकेर फौदे झाँक्रीको घरतिर फटाफट उक्लिन लागे । अब परेन फसाद । रिसको झोँकमा कतै बुढाले फौदेलाई हान्दिने पो हुन् कि अथवा आफ्नो रक्षा गर्न फौदेले नै हान्ने हो कि ? हत्त न पत्त हामी तीनभाइ लाठेले बुढालाई झ्याइँकुटी बनाएर घर फर्कायौँ । 

मैले मेरो जहान निको पार्न के गरिनँ । हल गोरु बेचेँ । लैनो भैँसी बेचेँ । खसी, बाख्रा, कुखुरा नाथे त कति हो कत्ति । मेरो फलाना ठाउँको खलाखेत नै गयो । ल भन त भदै मैले अब कति सम्झिएर बस्ने ?’ बुढाको बोलीमा अन्तरआत्माको चित्कार थियो । 

सोचेँ, अहिले पनि सोच्छु -वास्तवमा भइरहेको के हो ? वास्तवमै बोक्सा-बोक्सी हुन्छन् ? अथवा त्यो धामीको खाने मेसो मात्र हो ? यदि त्यसो हो भने फौदे झाँक्रीकै जस्तो आवाज कसरी निस्क्यो ? 

यस्ता घटना नेपालका चारहजार गाउँघरमा कति होलान् कति ? यसरी जनमानसमा बलियो जरो गाडेको अन्धविश्वासको पर्खाल कानुनको डण्डाले मात्र भत्काउन सकिएला ? 

चश्मा नभएको भए

लालपानी माध्यमिक विद्यालय, शिवगञ्जमा कक्षा ७ पढ्दाको कुरा हो । चश्मा लाएर कक्षामा आएको निहुँमा सहपाठी कृष्णप्रसाद उप्रेतीको गालामा एकाएक शिक्षक रत्नमान श्रेष्ठले चड्कन लगाए । कुन अभियोगमा चड्कन लगाइयो केही थाहा भएन । रत्न सरले भुटभुटिँदै यति मात्र भने - ‘खुब हिरो बनेर कक्षामा आउने’ ।

भोलिपल्टसम्ममा त्यो चड्कन रत्नसरका लागि महंगो साबित भइसकेको थियो । आँखाको समस्याका कारण चिकित्सकले चश्मा लगाउन दिएको प्रेसक्रिप्सन देखाएपछि रत्नसरलाई विद्यार्थीको गालामा बर्साएको त्यो आफ्नै गालामा बजि्रए झैँ भयो । ‘उपकारी व्यक्ति निहुरिन्छ निरन्तर’ भन्ने कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको पंक्ति पछ्याउँदै होला रत्नसरले विद्यार्थीसित माफी मागे ।

बालखैमा आफ्नै सामुन्ने देखेको यो घटनापछि चश्माबाट बाह्र हात परै रहनु पर्नेरहेछ भन्ने पाठ सिकियो । घरमा जिबा (हजुरबा) ले पढ्दा लगाउने चश्मा पनि छुनु नहुनेरहेछ भन्ने लाग्यो । लाग्यो, ठूल्दाइले बेलाबखत लगाउने कालो चश्मा पनि दाइ नभएको मौका छोपेर लगाउनु ठीक हैन रै’छ ।

२०५६ मा रत्नराज्यलक्ष्मी कलेज भर्ना भएपछि सोचेको थिएँ -विज्ञान पनि पढ्न नपाए पनि मेजर म्याथ (गणित) लिएर पढुँ । एक सातासम्म गणित कक्षामा धाउँदा शिक्षकले कालोपाटीमा लेखेको ठम्याउनै नसकेपछि गणितको सपना आधाबाटोमै तु्हियो । यसबीचमा दिदी भेनाको फोटो स्टूडियोमा फोटोग्राफर बन्दा कैयौँचोटी फोकस आउट फोटो खिचियो र गालीको सगरमाथा पनि बेहोरियो ।

२०५७ मा कम्प्युटर सिक्न पाटनढोकास्थित कम्प्युटर सेक्सन धाउँदा पुष्टि भो मेरो आँखाको ज्योति त आंशिक कमजोर भइसकेको रहेछ । सहपाठी बहिनी मन्दिरा शाक्यले सल्लाह दिइन् - दाइ तपाईको त आँखा कमजोर भइसकेछ । डा. नारायणी श्रेष्ठसित जचाउँदा नतीजा निस्क्यो - मैले माइनस १.५ पावरको चश्मा लाउनुपर्ने रहेछ । समय बितिसकेपछि अब पो घोत्लिन मन लाग्यो - मेरो आँखा किन कमजोर भयो ? फोटो स्टूडियोको डार्करुममा बसेर काम गर्नाले कि रातभर कम्प्युटरमा गेम खेल्नाले ?

चश्मा बिनाको जीन्दगीको कल्पना गर्न छाडेको धेरै वर्षपछि यो साता केही साथीहरुले प्रश्न गरे - तपाईको चश्मामा पावर पनि छ ? सुत्दा आठ घण्टाबाहेक नौ वर्षयता चश्मा छाड्न सकेकै होइन । तैपनि प्रश्न चाहिँ अर्कै कोणबाट तेर्सियो । एक मन लाग्यो ‘हैन, पावर छैन । मैले नक्कल पार्न मात्र चश्मा लगाको’ भन्दिऊँ कि । कसैले टाउकोमा, कसैले छातीमा, कसैले कम्मरमा चश्मा लाएको छ्यास्सछ्यास्ती देखेका ती साथीहरुले मलाई त्यस्तो प्रश्न सोध्नु अस्वाभाविक पनि हैन भन्ने लाग्यो ।

छलाङ मार्ने गरी बढिरहेको चश्माको पावरका कारण तीनमिटर परको अक्षर ठम्याउन नसक्ने अवस्थामा पुगेको म बेलाबेलामा सोच्छु - आखिर यो चश्माको आविस्कार कसले गर्‍यो होला ? जसका कारण मेरो जीवन जेनतेन घसि्रइरहेको छ । जसोतसो धानिइरहेको छु । यदि चश्मा नहुँदो हो त ? कल्पना मात्र गर्दा पनि कहाली लाग्छ - म घरको कुनै कुनामा थुपि्ररहेको हुन्थेँ होला । जीवन र जगतलाई चर्मचक्षुले स्पर्श गर्नबाट वञ्चित हुन्थेँहोला । अथवा मेरो देखभालका लागि अर्को एकजनाको पनि जीवन त्यतिकै बित्ने थियो होला ।

धन्य छ, चश्मा तिमीलाई कसले आविस्कार गर्‍यो ? जसका कारण आज म र मजस्ता धेरै मानिसले जीवन र जगतलाई भौतिकरुपमा नियाल्न पाएका छन्