चित्रकला नपढेका चित्रकार

कुनै समय चित्रकला प्रदर्शनीमा छिर्ने प्रवेश शुल्क -२०/२५ पैसा) समेत हुदैनथ्यो टेकवीर मुखियासित । तर उनै मुखियाले कला क्षेत्रको बृहत् पुरस्कारमध्ये एक बासुदेव-विद्यादेव लुईटेल पुरस्कार -एक १ लाख ११ हजार १११ रुपियाँ ११ पैसा राशीको) पाएका छन् ।
पुख्र्यौली थलो ओखलढुङ्गा, चेस्कु भए पनि मुखियाको जन्म खरसाङको धजे चियाकमानमा भएको हो । खरसाङको डेभिस प्राइमरी स्कुलबाट प्राइमरी तहको पढाइ पूरा नगर्दै मुखियाको चित्रकलासँग सम्बन्ध गाँसिइसकेको थियो । किताबका अक्षरहरूले भन्दा चित्रहरूले मुखियाको ध्यान तान्थे । किताबमा छापिएका चित्रमाथि ट्रेसिङ पेपर राख्यो, चित्र उतार्‍यो । लाग्थ्यो, मुखिया चित्र बनाउनैका लागि जन्मिेका हुन् । मुखियालाई पनि यस्तै लाग्छ । भन्छन् -"होस सम्हाल्दादेखि नै मैले चित्र बनाउन थालेको हुँ ।"
प्राइमरी स्कुलमा कडा मिजासका शिक्षक थिए-जङ्गी सर । जसको नाम मात्रले विद्यार्थी तर्सन्थे । मुखियाको ध्यान भने शिक्षकको पढाईभन्दा चित्र उतार्नतिर हुन्थ्यो । एक दिन तिनै जङ्गी सरको फेला परे मुखिया । हातमा थियो तिनै सरको पोट्रेट उतारिएको कापीको पाना । सबैको अनुमान थियो - आज मुखियाले जीन्दगी नबिर्सिने चाबुक भेट्ने भो । तर भयो अचम्म, आˆनो पोट्रेट तस्वीर हेरेर जङ्गी सरको जङ्ग चढेन । उल्टो 'ल ठीकै छ' भन्दै मुस्कुराए पो । त्यसले मुखियालाई चित्रकलामा झन् हौस्यायो ।
पाचदेखि सात कक्षासम्म खरसाङको अल्फन्स हाइस्कुलमा पढे मुखियाले । चार दाजुभाइ र दुई दिदीबहिनीको धनी भए पनि आर्थिक हिसाबले गरिब मुखियाले पढाइ कक्षा आठभन्दा माथि उकाल्न सकेनन् । भारतीय सेनामा कार्यरत् पिताको कोलकाता सराईसँगै मुखिया परिवार पनि कोलकाता पुग्यो । कोलकाताको माहौल नै बेग्लै । कलाकार नभएको घरै नहुने । मुखियाले पनि हवाइन गीतार बजाउन सिके । त्यसपछि त कोलकाताबासी नेपालीकहाँ हुने पूजाआजामा मुखिया अनिवार्य जस्तै भए ।
चित्रकला, संङ्गीत र अध्ययनमा असाध्यै रूचि भए पनि गरिबीले मुखियाले पढ्न पाएनन् । कोलकातामा क्यानई भन्ने स्कुल थियो । त्यहाँका पि्रन्सिपलले धेरै सहयोग गरे मुखियालाई । कहिले स्कुले केटाकेटीलाई संग्रहालय घुमाउने, कहिले चिडियाखाना डुलाउने काम दिए र त्यसवापत केही पैसा । कोलकातामा त्यसबेला चित्रकला प्रदर्शनी भइरहन्थे तर अहिले नेपालमा जस्तो सबैलाई निशुल्क प्रवेश भने हुन्नथ्यो । प्रवेश शुल्क तोकिन्थ्यो २०/२५ पैसा । त्यति पैसा पनि नहुँदा बाहिरैबाट चिहाएर चित्त बुझाउँथे मुखिया । घरमा कसैले मन पराउदैनथ्यो चित्रकला र सङ्गीत । तैपनि बाउआमासित लुक्दै ढोका थुनेर दिनभर/रातभर चित्र कोर्थे, गीतार बजाउथे मुखिया ।
त्यसैबेला चीन भ्रमणबाट तत्कालीन राजा महेन्द्र शाह र प्रधानमन्त्री विपी कोइराला कोलकाता हुादै नेपाल आउने खबर फैलियो । उपचार गर्न कोलकातामा पुगेका नेपाली कााग्रेसका नेता धनमानसिंह परियारले शाह र कोइरालाको उपस्थितिमा कार्यक्रम मिलाए । मुखियाले आफूले बनाएको चित्र शाहलाई भेटेर उपहार दिए । अरूले 'राजासित भेट्दा पनि किन केही नमागेको' भनी नसोधेका होइनन् । 'तर मलाई त्यस्तो माग्नुपर्छ भन्ने थाहै भएन' मुखिया भन्छन् । मुखियासम्वद्ध योङ्ग गोर्खा एसोसिएसनमा विपी कोइरालाको भाषण सुनेर मुखिया जिल्ल भए । "बङ्गालीको मात्र भाषण सुनेको मलाई विपीको भाषण सुनेपछि नेपालीले पनि यस्तो बोल्न सक्दोरहेछ भन्ने लाग्यो" मुखिया भन्छन् ।
विपीको भाषणपछि नै नेपालले तानिसकेको थियो मुखियालाई । घरमा पनि ओखलढुङ्गा जान कर गरिरहेका थिए । यस्तैमा एकदिन साथीको घर जान्छु भनेर मुखिया छिरे काठमाडौँ । २०२२ साल थियो त्यो । काठमाडौँमा मामा बस्थे । कहाँ जाने, के खाने चिन्ता थिएन । चित्रकार/सङ्गीतकार भएकाले सबैको हाईहाई हुनु स्वाभाविक नै भयो । तीन/चार महिना दिन/राति बाजा बजाएरै बिताए । फुर्सदमा चित्र पनि कोरे । एक दिन पशुपति मन्दिर परिसरमा चित्र कोरिरहेकै बेला कसैले भेट्यो । र, 'जोरगणेश प्रेसमा यस्तै कलाकार चाहिएको छ' भन्दै सम्पर्क गर्न सुझायो । भौँतारिरहेका मुखियालाई 'कानोलाई आँखो' खोजेजस्तै भयो । भोलिपल्टै जोरगणेश पुगे । प्रेसका साहु सुब्बा ऋद्धिबहादुर मल्लले छोराहरू विजय र गोविन्दबहादुरलाई बोलाएर खोजेजस्तै मानिस पाइएकोमा खुशी साटे र सोधे- कति दिउFm तलव ? जागिर स्वाद नचाखेका मुखियालाई कति माग्ने के थाहा ? तैपनि फुत्किहाल्यो-तीन सय रुपियाँ ।
त्यतिबेला नेपालमा चित्रशिल्पीहरूको संख्या औँलामा गन्न सकिन्थ्यो । "त्यस्तै आठ/दश जना थिए होलान्" नाम सम्झादै मुखिया थप्छन्, "चित्रकला बुझ्ने कोही थिएन । २५ सयको चित्र पाँचसयमा दिँदा पनि कसैले नलैजाने " सम्झनाका पाटा आला बन्दै जान्छन् । साझा प्रकाशन त्यतिबेला भर्खरै खुलेको थियो । कोलकातादेखिका साथी नगेन्द्र थापाले साझामा पनि काम गर्न सुझाए । क्षेत्रप्रताप अधिकारी महाप्रबन्धक रहेछन्, भेट्ने बित्तिकै काम भइगयो । मुखियाले २७ वर्ष जोरगणेश बिताए । साझामा अहिले पनि गाँसिएकै छन् । "दिनको २२ घण्टासम्म काम गर्थेँ त्यतिबेला, भाले बासेको सुनेपछि बिहान भएछ भनेर काम गरेकै ठाउँमा निदाउँथेँ" बितेका दिनका ढड्डा खोतल्दै मुखिया भन्छन् ।
कुनै समय काठमाडौँका चार/पााच वटा प्रेसका स्केच, आवरण डिजाइन एक्लैले भ्याउने मुखियाले अहिलेसम्म करिब पाच हजार पुस्तकको आवरण डिजाइन गरेका छन् । उनले कोरेका पेण्टिङहरूको संख्या पनि एक हजार नाघिसकेको छ । महङ्गा चित्रकारको नाम उनलाई कसैकसैले दिने गरे पनि मुखिया सहमत छैनन् । भन्छन्, "म महङ्गोमा महङ्गो सस्तोमा सित्तैमा पनि काम गर्दिने मान्छे" । आवरण डिजाइनको बढीमा १० हजारसम्म र पेण्टिङको ७५ हजारसम्म पाएको सगर्व बताउँछन् ।
औपचारिक अध्ययन गर्न नपाए पनि स्वाध्ययनमा मुखियाको निक्कै रुचि छ । सबै खालका पुस्तक चाहार्ने मुखिया पुस्तक भने पनि हुरुक्कै हुन्छन् । शायद औपचारिक पढाईको प्यासले होला । "नखाई/नखाई, ऋण लिएर पनि किताब किन्ने गरेको छु" मुखिया भन्छन् ।
धेरै ठाउामा काम गर्दा एकल चित्रकला प्रदर्शनी गर्न नपाएकोमा थकथकी छ मुखियालाई । जागिरलाई बढी प्राथमिकता दिादा कार्टुनमा जम्न नपाएकोमा गुनासो आफैसँग । चित्रकलाको शिक्षा कहीा कतै नलिए पनि कलर -रङ्गीन) चकदेखि कम्प्युटर प्रविधिसम्मबाट चित्र बनाएका छन् मुखियाले । कार्टुनदेखि चित्रकलासम्म अन्तर्राष्ट्रियस्तरमै प्रतिस्पर्धा गर्नसक्ने युवा उपस्थिति देखेर दङ्ग मुखिया समाजले कलाक्षेत्रलाई चिनिदिएकोमा प्रफुल्ल पनि छन् । भन्छन्, "चित्रकलाको नेपाली क्रेताहरू नै अहिले पर्याप्त छन्, विदेशीको मुख ताकिरहनु पर्दैन"।